Τατιάνα Αβέρωφ: Ο Παράδεισος, η Ελλάδα και η «δημοκρατία της λαμογιάς»

Με μία τολμηρή κίνηση η Τατιάνα Αβέρωφ καταρρίπτει το ένα κλισέ αστυνομικής λογοτεχνίας μετά το άλλο σαν τραπουλόχαρτα παραταγμένα όρθια σε ένα τραπέζι. Στο νέο της μυθιστόρημα «Έγκλημα στον Παράδεισο» (εκδ. Μεταίχμιο) ο μπάτσος δεν είναι «κακός» αλλά «καλός», το έγκλημα δεν τελείται σε μια μεγάλη, απρόσωπη πόλη αλλά σε ένα χωριουδάκι όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, και το αίμα δεν βάφει το χιόνι κόκκινο αλλά αστράφτει κάτω από το λαμπερό ήλιο του Αυγούστου. 

Η Αβέρωφ δεν είναι φυσικά πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας, αλλά αυτή είναι η πρώτη της απόπειρα να καταπιαστεί με το νουάρ. Το αποτέλεσμα σε καθηλώνει από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα, βάζοντάς σε σε κίνδυνο να χάσεις το σταθμό του μετρό όπου πρέπει να αποβιβαστείς (αληθινή ιστορία) ενώ αγωνίζεσαι, παρέα με τον ήρωα του βιβλίου, τον αστυνόμο Γαλάνη, να λύσεις το μυστήριο της δολοφονίας του δημάρχου του Παραδείσου, ενός φανταστικού χωριού της Ηπείρου. 

Υπάρχει, βέβαια, και ένα κλισέ που η Αβέρωφ δεν καταρρίπτει, υπηρετώντας όμως το σασπένς σε αυτή την περίπτωση: στον Παράδεισο τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Όπως και στην αληθινή ζωή, άλλωστε, για την οποία η συγγραφέας μιλάει μέσα από το μυθιστόρημα. Με αφορμή το καινούριο της βιβλίο, μίλησε στο AllYou.gr για τη δική της ζωή, αλλά και για θέματα που προσεγγίζει με όχημα τη λογοτεχνία.

Οι προκλήσεις μιας «κληρονομιάς»

Γιατί αποφασίσατε στο καινούργιο σας μυθιστόρημα να δοκιμαστείτε στην αστυνομική λογοτεχνία;

«Μου αρέσει γενικά να καταπιάνομαι με διαφορετικά είδη γραφής. Το αστυνομικό ήταν για μένα μια ενδιαφέρουσα πρόκληση. Επίσης, ήθελα να “ξεκουραστώ” μετά τη μακρά περίοδο συναισθηματικής φόρτισης που βίωσα γράφοντας το προηγούμενό μου μυθιστόρημα, το “Δέκα ζωές σε μία”, που αναφερόταν στη ζωή του πατέρα μου [σ.σ.: του πολιτικού Ευάγγελου Αβέρωφ Τοσίτσα]».

Για ένα διάστημα είχατε αλλάξει το επώνυμό σας παίρνοντας εκείνο το συζύγου σας (Ιωάννου). Ένα «βαρύ» οικογενειακό όνομα σας το δικό σας έχει αποδειχθεί περισσότερο ευλογία ή κατάρα;

«Δύσκολο να τα βάλω στη ζυγαριά. Ούτε ευλογία ούτε κατάρα  ̶  ίσως λίγο κι απ’ τα δύο. Η ταυτότητα ενός παιδιού χτίζεται σιγά σιγά μέσα από το καθρέφτισμα και την επαφή του με τους άλλους. Όταν δέχεσαι αντιφατικές πληροφορίες από τον έξω κόσμο (λόγω του ονόματός σου και των πολιτικών πεποιθήσεων του καθένα), θέλει περισσότερο κόπο για να βγάλεις άκρη ποιος είσαι εσύ, ποιος είναι ο άλλος. Χρειάζεται να χτίσεις μια πιο στέρεα ταυτότητα, πράγμα που θέλει χρόνο και πείσμα, ώστε να μην επηρεάζεσαι (τόσο) από όλα αυτά. Το επώνυμό μου άλλαξε όταν παντρεύτηκα, γιατί αυτό όριζε ο νόμος την εποχή εκείνη. Αργότερα, όταν ξεκίνησα να γράφω, αποφάσισα να εμφανιστώ με το πατρικό μου όνομα, γιατί μ’ αυτό γεννήθηκα και εκφράζει αυτό που είμαι. Έτσι στην ταυτότητά μου αναφέρονται πλέον και τα δύο ονόματα». 

Ελληνική κρίση και έγκλημα

«Αλλά δεν φτάνεις στον φόνο επειδή το δημόσιο καθυστερεί τις διαδικασίες. Ή μήπως φτάνεις;», γράφετε σε ένα σημείο του βιβλίου. Ποιες ελληνικές παθογένειες δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για ένα έγκλημα;

«Παθογένειες πολλές, σε όλες τις κοινωνίες. Για την Ελλάδα ειδικά, πέρα από την οικονομική κατάρρευση και την απόγνωση ή έστω ανασφάλεια που δημιουργεί στους πολίτες, θα μπορούσα να αναφέρω επίσης: την κακοδιοίκηση και αναποτελεσματικότητα του κράτους, την ατιμωρησία και αυξανόμενη παραβατικότητα, το διαχρονικά χαμηλό επίπεδο του εκπαιδευτικού μας συστήματος, την έκπτωση του πολιτισμού, τη χαλάρωση της οικογένειας και των αξιών γενικά, τη “δημοκρατία της λαμογιάς” και τη χυδαιοποίηση των πάντων. 

»Βέβαια η Ελλάδα έχει άλλα καλά που δεν μπορώ να αναλύσω εδώ. Έτσι τα ποσοστά εγκληματικότητας δεν είναι ιδιαίτερα υψηλά σε σύγκριση με άλλες χώρες. Είναι πάντως τεκμηριωμένο επιστημονικά ότι η πίεση, το στρες και οι αλλαγές στα δεδομένα της ζωής σχετίζονται με συμπτώματα βιολογικής και ψυχολογικής ασθένειας ή κοινωνικής παραβατικότητας».

Οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στη λεγόμενη Ελλάδα της κρίσης επηρεάζουν, με κάποιον τρόπο, την πλοκή του καινούργιου σας βιβλίου αλλά και τους χαρακτήρες του; 

«Ναι, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αν και στις μικρές κοινωνίες η κρίση είναι λιγότερο αισθητή. Η ζωή είναι πιο απλή, οι αποστάσεις μικρότερες, η διάσπαση λιγότερη, όλοι ξέρουν όλους και ο πολίτης δεν βιώνει με τον ίδιο τρόπο το χάος των δημόσιων υπηρεσιών. Η αστυνομία, για παράδειγμα, η δημοτική αρχή, το σύστημα υγείας ‒ όλα είναι πιο άμεσα, πιο προσωπικά. Υπάρχουν όμως η ανασφάλεια, η φτώχεια, η αγωνία για το μέλλον, υπάρχουν η δυσπιστία και ο διχασμός που εύκολα σηκώνουν κεφάλι σε περιόδους κρίσης. Γιατί η κρίση που βιώνουμε σαν χώρα δεν είναι μόνο οικονομική, είναι βαθιά κοινωνική και πολιτισμική κρίση, και όλοι είμαστε προϊόντα (και αίτια) των καιρών μας».
 

Ονειροπόλοι νέοι

Όπως και η ηρωίδα του μυθιστορήματος, η αγροτική γιατρός Μαρία Λάζου, έτσι και εσείς έχετε πει πως όταν ήσασταν νέα, ήσασταν αριστερή. Η αριστερή πολιτική ιδεολογία ταιριάζει περισσότερο στα νιάτα;

«Σε γενικές γραμμές θα έλεγα ναι. Έννοιες όπως ισότητα, απάλειψη φτώχειας, αλλάζουμε τον κόσμο και τον κάνουμε δικαιότερο είναι πολύ ελκυστικές για ένα νέο που προβληματίζεται και νοιάζεται για την κοινωνία όπου ζει. Οι νέοι έχουν όνειρα και ορμή  ̶ ευτυχώς ̶ , αλλά δεν έχουν ακόμη γνώση της ζωής. Τα όνειρα όμως αφορούν το αξιακό μας επίπεδο. Και οι αξίες μπορεί να είναι κοινές ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης. Το επίμαχο θέμα είναι πώς υλοποιούνται όλα αυτά σε μια σύγχρονη και εξαιρετικά σύνθετη κοινωνία – και αυτό αφορά τον πραγματικό κόσμο, απαιτεί γνώση, σχέδιο και ρεαλιστικό βηματισμό». 

Σινεμά ο Παράδεισος

Από ποιες απόψεις ένα επαρχιακό μέρος όπως το φανταστικό χωριό του μυθιστορήματός σας, ο Παράδεισος, είναι κατάλληλο σκηνικό για μια ιστορία εγκλήματος;

«Πιστεύω πως όλα τα μέρη μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλο σκηνικό για μια ιστορία εγκλήματος, το σημαντικό είναι να χτίσεις μια δυνατή ατμόσφαιρα. Άσχετα αν είναι ατμόσφαιρα πόλης ή χωριού, παραθαλάσσιας ή ορεινής κοινότητας, καλοκαιρινού ή χιονισμένου τοπίου, παντού υπάρχουν άνθρωποι, άρα και εγκλήματα. Εγώ διάλεξα να τοποθετήσω τη δράση σ’ ένα περιβάλλον ορεινό και κάπως απομακρυσμένο από το κέντρο, κάτι σαν ένα φανταστικό Μέτσοβο, γιατί είναι ένας τόπος που με συγκινεί και πάντα με εμπνέει».  

Λέγεται ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις, όμως το σίγουρο είναι ότι υπάρχει άφθονο φως. Για ποιο λόγο επιλέξατε να τοποθετήσετε το έγκλημα χρονικά στο συγκεκριμένο μήνα;

«Λένε, νομίζω, πως τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις γιατί όλοι παίρνουν άδεια  ̶  ανάμεσά τους και οι δημοσιογράφοι. Η ζωή όμως συνεχίζεται. Δεν ξέρω να σας πω γιατί τοποθέτησα τη δράση τον Αύγουστο, ίσως επειδή τα χωριά είναι πιο πολύκοσμα τότε, επιστρέφουν οι ξενιτεμένοι που δουλεύουν στις πόλεις, η φύση είναι πιο όμορφη, η ζέστη μεγεθύνει τα πάθη, ποιος ξέρει; Δεν ήταν συνειδητή επιλογή. Με εμπνέει γενικά το καλοκαίρι, μάλιστα το δεύτερο μυθιστόρημά μου ονομαζόταν “Αύγουστος” και όλη η δράση εκτυλισσόταν σε έξι μέρες του Αυγούστου». 

Μυστικά συγγραφής

Οι σπουδές σας στην ψυχολογία σάς έχουν βοηθήσει, κατά κάποιον τρόπο, στη συγγραφή μυθιστορημάτων και συγκεκριμένα στη συγγραφή του καινούργιου σας βιβλίου;

«Η ψυχολογία είναι κομμάτι του εαυτού μου, τρόπος σκέψης, φιλοσοφία ζωής. Άρα, θέλω δεν θέλω, εκφράζεται αυτόματα και στα βιβλία μου, μέσα από τους χαρακτήρες, στην όλη σύλληψη, στα βαθύτερα μοτίβα, με χίλιους δυο τρόπους».

Διάβασα το «Έγκλημα στον Παράδεισο» με κομμένη την ανάσα… Μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας κάποιες συγγραφικές τεχνικές που δίνουν σασπένς;

«Το να καταφέρνεις να κρατάς ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη είναι κάτι που πάντα με ενδιαφέρει σε όλα μου τα μυθιστορήματα. Έχω μια φοβία στην ιδέα ότι βαριέται ο αναγνώστης ‒ ίσως γιατί κι εγώ βαριέμαι εύκολα. H δράση από μόνη της δεν εξασφαλίζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Η δράση μπορεί να είναι πολύ βαρετή. 

»Δύο πράγματα θα έλεγα πως είναι για μένα σημαντικά ‒ πέρα βέβαια απ’ τη γλώσσα και τη σαφήνεια των εικόνων που δημιουργείς. Πρώτον οι χαρακτήρες: να είναι αρκετά δυνατοί ώστε να μπορούν να σηκώνουν το βάρος της αφήγησης. Οι ήρωες είναι οι φορείς της πλοκής και πρέπει να μας νοιάζουν, να ταυτιζόμαστε μαζί τους και να μας ενδιαφέρει η μοίρα τους. Και δεύτερον η εναλλαγή στο ρυθμό της αφήγησης και πώς δομείς τις ενότητές σου με αρχή-μέση-τέλος. 

»Όλα μπορούν να έχουν αρχή-μέση-τέλος ‒ το βιβλίο ολόκληρο, το κεφάλαιο, η ενότητα του κεφαλαίου, η παράγραφος, ακόμα και η πρόταση. Η “αρχή” είναι σαν μια υπόσχεση, θέτει το θέμα και ανοίγει την όρεξη του αναγνώστη. Στη “μέση” αναπτύσσεις αυτό που υποσχέθηκες, είναι το κυρίως θέμα. Το “τέλος” πάλι είναι κι αυτό πολύ σημαντικό, πρέπει να δίνει μια ικανοποίηση στον αναγνώστη, σαν να τέλειωσε ένα χορταστικό γεύμα που του αφήνει μια γλυκιά γεύση δικαίωσης στο στόμα, χωρίς όμως να είναι βαρυστομαχιασμένος. Και ιδίως αν δεν μιλάμε για το τέλος του βιβλίου, αλλά μιας ενότητας ή ενός κεφαλαίου, θέλεις να του αφήνει και μια προσμονή, για να διαβάσει παρακάτω. Όλα είναι θέμα μέτρου, τάιμινγκ και εναλλαγής».

Σκοπεύετε να δώσετε παράταση στη λογοτεχνική ζωή του αστυνόμου Γαλάνη; Να περιμένουμε και άλλο αστυνομικό βιβλίο με τον ίδιο ήρωα; 

«Είναι νωρίς, δεν ξέρω ακόμη να σας πω. Προς το παρόν έχω ξεκινήσει κάτι άλλο, που αν αποδειχτεί πως μου βγαίνει όπως το φαντάζομαι, θα μου πάρει αρκετά χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί. Αν όχι, ίσως γράψω κι άλλο αστυνομικό, και σ’ αυτή την περίπτωση μάλλον θα δώσω συνέχεια στη λογοτεχνική ζωή του αστυνόμου Γαλάνη, γιατί τον αγάπησα ως χαρακτήρα».

Έχετε υποστηρίξει ότι η πρόσφατη λογοτεχνική σοδειά στη χώρα μας είναι πλούσια. Ποιους εκπροσώπους της ξεχωρίζετε;

«Τους Ρέα Γαλανάκη, Γιώργο Συμπάρδη, Αλέξη Πανσέληνο, Κατερίνα Ζαρόκωστα, Γιάννη Πλιάγκο – αλλά μιλάω για βιβλία που έχω διαβάσει μόνο. Υπάρχουν βέβαια κι άλλοι. Δυστυχώς ο χρόνος μου για διάβασμα όλο και συρρικνώνεται, οπότε σίγουρα θα έχω παραλείψει και αδικήσει πολλούς».