Yrsa Sigurdardottir: «Με την οικονομική κρίση χάσαμε την αθωότητά μας»

«Εκτός από το πλατάγισμα των κυμάτων, η σιωπή τριγύρω ήταν απόλυτη. [...] Οι τρεις τους ολομόναχοι σε ένα εγκαταλειμμένο χωριό ψηλά στον βορρά, στη μέση του πουθενά, στο καταχείμωνο, χωρίς ηλεκτρικό και θέρμανση, και με μόνη οδό διαφυγής τη θάλασσα». Αυτή η φράση από το μυθιστόρημα τρόμου «Η εκδίκηση», που εκτυλίσσεται σε ένα ερειπωμένο σπίτι όπου βρίσκονται απομονωμένοι τρεις φίλοι, αρκεί για να αρχίσει να χτίζεται η σχέση σου με την Ισλανδή συγγραφέα του, Yrsa Sigurdardottir. 

Με το δεύτερο μυθιστόρημά της που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, το «DNA», η σχέση σας θα γίνει πιο δυνατή. Θα γνωρίσεις την ψυχολόγο Φρέιγια και τον ντετέκτιβ Χούλνταρ, ήρωες μιας σειράς βιβλίων που ξεκινά με το «DNA», οι οποίοι εδώ καλούνται να διαλευκάνουν την υπόθεση του φόνου μιας γυναίκας με μοναδική μάρτυρα την επτάχρονη κόρη της. 

Θα διαπιστώσεις ότι η συγκεκριμένη δημιουργός γράφει και αστυνομική λογοτεχνία με την ίδια μαεστρία στο χτίσιμο χαρακτήρων και σασπένς. Θα βεβαιωθείς ότι η Sigurdardottir δεν επαναπαύεται στα εύκολα μείγματα που έχει στη διάθεσή του κάθε συγγραφέας του βορρά (λίγο σκοτάδι, λίγο χιόνι και πολύ αίμα), αλλά καταπιάνεται με δύσκολες και σπαρακτικές ιστορίες για δυσλειτουργικές οικογένειες και συστήματα πρόνοιας που κάποιες φορές αποτυγχάνουν. Και θα ανυπομονείς να διαβάσεις το νέο της μυθιστόρημα με τη Φρέιγια και τον Χουλντάρ, «Το μήνυμα», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά.

Η αληθινή ιστορία της Sigurdardottir επίσης παρουσιάζει ενδιαφέρον: Μητέρα δύο παιδιών, πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα, άρχισε να ασχολείται με τη συγγραφή μέσα από τα παιδικά βιβλία προτού περάσει στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Με αφορμή την επικείμενη επίσκεψή της στην Ελλάδα, μας μίλησε για τη ζωή, το έργο της αλλά και την πατρίδα της, που αν και τόσο μακρινή από την Ελλάδα μοιράζεται απροσδόκητα πολλά κοινά με τη δική μας.

Ιστορίες για το μίσος, την εκδίκηση, την απληστία

Ποιες είναι οι προκλήσεις του να γράφει κάποιος ιστορίες εγκλήματος που εκτυλίσσονται σε μια μικρή κοινότητα όπως η ισλανδική;

«Υπάρχουν πολλές προκλήσεις, αλλά η δυσκολότερη είναι πως εδώ τίποτα δεν περνά απαρατήρητο. Αν κάποιος εξαφανιστεί, η αστυνομία θα ειδοποιηθεί. Επιπλέον, κανένας δεν μπορεί να κρύψει την ταυτότητά του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης δεν έχουμε οργανωμένο έγκλημα ή συμμορίες, οπότε τέτοιου είδους ιστορίες δεν μπορούν να στηριχθούν.

»Όμως υπάρχουν και οι θετικές πλευρές του να γράφεις ιστορίες εγκλήματος για την κοινωνία μας. Αυτές έχουν να κάνουν κυρίως με τις σφιχτοδεμένες ισλανδικές οικογένειες και το γεγονός ότι οι συμπτώσεις δεν φαίνονται γελοίες. Ενώ σε μεγαλύτερες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη θα ήταν ανόητο να γράψεις για μια τυχαία συνάντηση στο δρόμο ή για κάποιον που άκουσε τυχαία κάτι το οποίο άνοιξε μια υπόθεση, αυτά τα γεγονότα εδώ είναι ο κανόνας. Γενικά, λοιπόν, στην Ισλανδία ταιριάζουν περισσότερο τα ψυχολογικά θρίλερ παρά οι ιστορίες για βία μεταξύ συμμοριών. Το μίσος, η εκδίκηση και η απληστία μπορούν, επομένως, να γίνουν βασικά κίνητρα για φόνο σε ένα ισλανδικό αστυνομικό μυθιστόρημα».

Πού αποδίδετε την επιτυχία του σκανδιναβικού νουάρ;

«Νομίζω ότι είναι ένας συνδυασμός πολλών πραγμάτων. Με κάποιον τρόπο, τα αστυνομικά μυθιστορήματα ταιριάζουν ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές πολιτισμικές παραδόσεις, που είναι ανοιχτές στον ρεαλισμό και που ευνοούν έναν λιτό τρόπο γραφής ο οποίος ταιριάζει στην αστυνομική λογοτεχνία. 

»Ο προβληματικός ντετέκτιβ ή ο γεμάτος ελαττώματα πρωταγωνιστής που βλέπουμε συχνά σε σκανδιναβικά αστυνομικά μυθιστορήματα είναι η μοντέρνα συνέχεια μιας μακράς αλυσίδας μελαγχολικών χαρακτήρων της σκανδιναβικής λογοτεχνίας. Τέλος, το έντονο ενδιαφέρον της Σκανδιναβίας για κοινωνικά ζητήματα βρήκε, φυσικά, το δρόμο του για τα αστυνομικά μυθιστόρηματα λειτουργώντας σαν ένα επιπλέον επίπεδο, που δίνει σε ένα βιβλίο περισσότερο νόημα για τον αναγνώστη και φυσικά για τον συγγραφέα».

Η Ισλανδία, όπως και η Ελλάδα, είναι μια μικρή χώρα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια οικονομική κρίση. Πώς βιώσατε εσείς αυτή την κρίση, τόσο ως Ισλανδή όσο και ως συγγραφέας; Έφερε αλλαγές στην καθημερινότητα και τη στάση ζωής των Ισλανδών;

«Περάσαμε την οικονομική κρίση πριν από δέκα χρόνια. Όμως αισθάνομαι ότι συνέβη πιο πρόσφατα, πιθανότατα γιατί ήταν τόσο τραυματική. Όλοι επηρεαστήκαμε από τις συνέπειες, έστω και αν ήταν μόνο μια μεγάλη περικοπή στις συντάξεις μας. Ήταν επίσης, κατά κάποιον τρόπο, μια απώλεια της αθωότητάς μας την οποία δυσκολευτήκαμε να διαχειριστούμε. 

»Πριν από την οικονομική κατάρρευση μάς θεωρούσαν ένα καλό και ασφαλές έθνος, χωρίς στρατό, που πίστευε στα ξωτικά. Μετά την κατάρρευση καταλήξαμε στην επίσημη λίστα τρομοκρατίας της βρετανικής κυβέρνησης, κάπου ανάμεσα στην Αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν. Όταν κατάρρευσαν οι ισλανδικές ιδιωτικές τράπεζες πολλοί άνθρωποι σε άλλες χώρες έχασαν τις οικονομίες τους και παρόλο που ο κόσμος εδώ δεν είχε καμία σχέση με αυτό, ήταν ένα τρομερό συναίσθημα. Τα χρήματα που έχασαν οι τράπεζες δεν ξοδεύονταν ούτε φυλάσσονταν στην Ισλανδία, χρησμοποιούνταν για την αγορά ακινήτων και εταιρειών στο εξωτερικό, με λίγες εξαιρέσεις. Παρ’ όλα αυτά, το όνομα της χώρας μας αμαυρώθηκε. 

»Το πιο θλιβερό, σαν ένα ξινισμένο κερασάκι στην κορυφή μιας ξινισμένης τούρτας, ήταν όταν οι πολιτικοί μας προσπάθησαν να μας φορτώσουν τα χρέη εκείνων των ιδιωτικών τραπεζών, δηλαδή να κάνουν τον κόσμο να πληρώσει γι’ αυτά. Ευτυχώς ο πρόεδρός μας μάς υπερασπίστηκε και αρνήθηκε να υπογράψει κάτι τέτοιο. Αν δεν μας είχε αφήσει να ψηφίσουμε γι’ αυτό, σήμερα πιθανότατα θα ήμασταν μια χρεοκοπημένη χώρα».

Η μετάβαση από το αστείο στο φρικιαστικό

Πώς αρχίσατε να γράφετε αστυνομικά μυθιστορήματα;

«Αρχικά έγραφα παιδικά βιβλία με χιούμορ, αλλά πραγματικά κουράστηκα να γίνομαι αστεία. Είναι πολύ πιο δύσκολο από το να γράφεις φρικιαστικές ιστορίες. Ήθελα επίσης να απευθυνθώ σε ένα πιο ώριμο κοινό, όπου επιτρέπονται τα πάντα. Σε ένα παιδικό βιβλίο υπάρχουν πολλά ζητήματα που δεν θέλεις να θίξεις. 

»Η απόφαση να γράψω αστυνομικά ήταν εύκολη για μένα, καθώς πιστεύω ότι ο συγγραφέας πρέπει να γράφει ό,τι θα ήθελε να διαβάζει και ο ίδιος. Αγαπάω τα αστυνομικά μυθιστορήματα αλλά και τις καλές ιστορίες τρόμου. Έτσι, γράφω κυρίως αστυνομικά αλλά έχω γράψει και ένα μυθιστόρημα τρόμου. Για την ώρα ασχολούμαι με την αστυνομική λογοτεχνία, αλλά μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να γράφει κάτι άλλο στο μέλλον. Ίσως ένα δυστοπικό μυθιστόρημα ή ακόμα και ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας».

Τι κοινό έχουν τα παιδικά βιβλία με τα αστυνομικά μυθιστορήματα;

«Και τα δύο χρειάζονται ένα θέμα, μια ιστορία και χαρακτήρες. Αλλά έχουν και πολλές διαφορές. Για παράδειγμα τα παιδιά δεν θέλουν ενήλικες ήρωες στα βιβλία τους, εκτός αν πρόκειται για πολύ ακραίους χαρακτήρες, αν για παράδειγμα είναι πολύ κακοί, πολύ ανόητοι κ.λπ. Ποτέ κάτι ενδιάμεσο. Αλλά όταν γράφεις για ένα πιο ώριμο κοινό οι χαρακτήρες πρέπει να είναι πολύ πιο ρεαλιστικοί, ανεξάρτητα από την ηλικία τους».

Ως μητέρα, πώς νιώθετε όταν γράφετε για το φόνο ενός παιδιού, ακόμα και αν είναι μυθοπλασία; Η εμπειρία της μητρότητας σας βοηθάει να χτίσετε τέτοιου είδους ιστορίες ή μήπως σας φορτίζει με συναισθήματα κάποιες φορές υπερβολικά έντονα για να τα διαχειριστείτε;

«Ως μητέρα κατανοώ έντονα το πόσο σημαντικό είναι κάθε παιδί. Κατανοώ επίσης ότι τα παιδιά γίνονται συχνά θύματα εγκλημάτων και πιστεύω ότι δεν πρέπει να παραβλέπουμε αυτό το γεγονός. Όταν κάποιος γράφει μια άσχημη ιστορία πρέπει να έχει κατά νου τον απόλυτο σεβασμό του προς το θύμα  - ακόμα και αν αυτό το πρόσωπο δεν είναι τίποτα περισσότερο από λέξεις σε ένα χαρτί. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν γράφουμε για εγκλήματα όπου εμπλέκονται παιδιά. Προσωπικά όμως δεν παρασύρομαι ποτέ από τα συναισθήματά μου όταν γράφω. Υποθέτω γιατί αντιλαμβάνομαι βαθιά πως πρόκειται για δικό μου δημιούργημα και δεν είναι αληθινή ιστορία».

Από πού αντλείτε έμπνευση για τα αστυνομικά μυθιστορήματά σας; Το ισλανδικό τοπίο, η ισλανδική ατμόσφαιρα σας εμπνέουν, κατά κάποιον τρόπο;

«Εμπνέομαι από πολλές πηγές. Κάτι που άκουσα, κάτι που διάβασα σε μια εφημερίδα, κάτι ή κάποιος που απλά επινόησα στο μυαλό μου. Μπορεί επίσης μια τοποθεσία να λειτουργήσει ως η σπίθα μιας ιστορίας. Η οποία τοποθεσία είναι πάντα ισλανδική».

Χτίζοντας στον αέρα και στη γη

Συνεχίζετε να εργάζεστε μέχρι σήμερα ως πολιτικός μηχανικός; Αν ναι, τι σας κάνει να εξακολουθείτε να το συνδυάζετε με τη συγγραφή;

«Συνεχίζω να εργάζομαι, αν και πολύ λίγο. Δεν νομίζω ότι θα αφήσω ποτέ αυτή τη δουλειά γιατί με κρατάει προσγειωμένη και σε επαφή με τον κόσμο γύρω μου. Η συγγραφή είναι εξαιρετικά μοναχική κι εγώ χρειάζομαι την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους. Επίσης έχω ανάγκη να νιώσω ένα αίσθημα ολοκλήρωσης πάνω από μία φορά το χρόνο, που είναι η συχνότητα με την οποία παραδίδω ένα καινούριο βιβλίο. Ως πολιτικός μηχανικός βιώνω συχνότερα αυτό το αίσθημα ολοκλήρωσης».

Γιατί αποφασίσατε να παρατείνετε τη μυθιστορηματική ζωή του ντετέκτιβ Χούλνταρ και της ψυχολόγου Φρέιγια, που είναι οι βασικοί χαρακτήρες όχι μόνο στο «DNA» αλλά και στο νέο μυθιστόρημά σας που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, το «Μήνυμα»;

«Είχα αποφασίσει από την αρχή να γράψω μια σειρά βιβλίων με αυτούς τους χαρακτήρες, οπότε ήξερα ότι θα επέστρεφαν. Αφού πρώτα έγραψα μια σειρά βιβλίων με ηρωίδα μια δικηγόρο και μετά κάποια αυτοτελή μυθιστορήματα, ένιωσα έτοιμη για μια καινούρια σειρά. Τα αυτοτελή βιβλία έχουν και πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Το βασικό πλεονέκτημα είναι ότι δουλεύεις με αναλώσιμους χαρακτήρες που δεν επιστρέφουν ξανά. Το πλεονέκτημα μιας σειράς βιβλίων, από την άλλη, είναι ότι ήδη έχεις διαθέσιμους τους βασικούς χαρακτήρες και δεν χρειάζεται να τους επινοήσεις από το μηδέν».

Μπορείτε να μας πείτε κάποια πράγματα για το επόμενο βιβλίο σας, που δουλεύετε αυτή την περίοδο;

«Μόλις τελείωσα το πέμπτο μυθιστόρημα της σειράς με τη Φρέιγια και τον Χούλνταρ, που θα περάσουν χρόνια μέχρι να μεταφραστεί. Μπορώ όμως να σας διαβεβαιώσω ότι το δεύτερο μυθιστόρημά τους που κυκλοφόρησε τώρα στα ελληνικά είναι πολύ καλό. Ήμουν γεμάτη θυμό όταν το έγραψα γιατί το εμπνεύστηκα από μια παλιά υπόθεση, ολοκληρωτικής και απόλυτης αποτυχίας του ισλανδικού συστήματος, με ένα παιδί που χρειαζόταν πραγματικά βοήθεια. 

»Εν συντομία, στο δεύτερο βιβλίο μου ξεθάβεται μια χρονοκάψουλα, που περιέχει γράμματα τα οποία είχαν γράψει οι μαθητές ενός σχολείου πριν από δέκα χρόνια. Σε αυτά τα γράμματα οι μαθητές περιγράφουν πώς πιστεύουν ότι θα είναι η Ισλανδία σε δέκα χρόνια, αλλά ένα από αυτά, ανυπόγραφο, παραθέτει μια λίστα με τα αρχικά ονομάτων των ανθρώπων που θα έχουν πεθάνει μέχρι τότε. Στην αρχή κανένας δεν το παίρνει στα σοβαρά, μέχρι που αρχίζουν να συσσωρεύονται τα πτώματα. Αυτό το βιβλίο επίσης ζορίζει ακόμα περισσότερο τη σχέση του Χουλντάρ και της Φρέιγια, αλλά δεν θα σας αποκαλύψω το πώς. Πρέπει να το διαβάσετε για να το ανακαλύψετε».  

Τα μυθιστορήματά της κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Την Τρίτη 4/12, στις 9 το βράδυ, θα έχεις την ευκαιρία να τη γνωρίσεις από κοντά, στο Public Café Συντάγματος (Καραγεώργη Σερβίας 1), όπου η Yrsa Sigurdardottir θα έχει μια συζήτηση με τη δημοσιογράφο Τασούλα Επτακοίλη.