5 πολύτιμα μαθήματα που μου έδωσαν τα βιβλία

Το καλοκαίρι είναι η ιδανική περίοδος για να αναθεωρήσεις με ψυχραιμία τον τρόπο σκέψης και ζωής σου, να τολμήσεις μια μεγάλη αλλαγή στην καριέρα ή τις προσωπικές σου σχέσεις, ακόμα και να ξεπεράσεις ένα ψυχικό τραύμα. Πολύτιμος σύμμαχός σου σε αυτή την προσπάθεια θα γίνουν τα βιβλία. Δεν το λέμε μόνο εμείς, αλλά και η επιστήμη.

Τα οφέλη της βιβλιοθεραπείας

Η θεραπεία μέσα από τα βιβλία είναι μια ιδέα που έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, σύμφωνα με τις βιβλιοθεραπεύτριες Ella Berthoud και Susan Elderkin, και η οποία έχει συνδεθεί με πολλαπλά οφέλη.

Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, συγκεκριμένα, η βιβλιοθεραπεία μάς βοηθάει να αναπτύξουμε την ενσυναίσθησή μας, δηλαδή την ικανότητά μας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου, καθώς ενεργοποιεί τους λεγόμενους «νευρώνες-καθρέφτες», νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου που μας επιτρέπουν να ταυτιστούμε με κάποιον – εν προκειμένω, με τους ήρωες ενός μυθιστορήματος. 

Επιπλέον, στη διάρκεια της ανάγνωσης ενός βιβλίου ο εγκέφαλός μας περιέρχεται σε μια κατάσταση παρόμοια με εκείνη του διαλογισμού, επιτυγχάνοντας την πολυπόθητη εσωτερική ηρεμία.

Ακόμα, όσοι διαβάζουν βιβλία σε συστηματική βάση φαίνεται να κοιμούνται καλύτερα, να έχουν χαμηλότερα επίπεδα στρες, μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και μικρότερα ποσοστά κατάθλιψης από τους μη αναγνώστες. «Η πεζογραφία και η ποίηση είναι φάρμακο», έχει γράψει χαρακτηριστικά η συγγγραφέας Jeanette Winterson, προσθέτοντας: «Θεραπεύουν τη ρωγμή που κάνει η πραγματικότητα στη φαντασία».

Όχι τυχαία, λοιπόν, στις μέρες μας υπάρχουν θεραπευτές που «συνταγογραφούν» στους ασθενείς τους βιβλία, ενώ η μέθοδος της βιβλιοθεραπείας χρησιμοποιείται σε πολλές, διαφορετικές περιστάσεις, όπως σε λογοτεχνικά προγράμματα που διεξάγονται σε τρόφιμους φυλακών, αλλά και σε λέσχες ανάγνωσης για ηλικιωμένους που πάσχουν από άνοια.

5 πολύτιμα διδάγματα μέσα από τις σελίδες των βιβλίων

Πρόσφατα, σε μια απαιτητική, γεμάτη στρες περίοδο της ζωής μου, αποκόμισα πολύτιμα μαθήματα από 5 μυθιστορήματα που διάβασα, τα οποία επιπλέον λειτούργησαν για μένα σαν νησίδες απόδρασης και ηρεμίας. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα μαθήματα που μου δίδαξε η λογοτεχνία:

Ο έρωτας δεν είναι ποτέ παράλογος: Ο Πολ, ο ήρωας του Julian Barnes στο νέο του μυθιστόρημα «Η μοναδική ιστορία» (εκδ. Μεταίχμιο), ερωτεύεται στα δεκαεννιά του μια γυναίκα με τα υπερδιπλάσιά του χρόνια, μια σχέση που επηρεάζει βαθιά ολόκληρη τη ζωή του. Στο σημειωματάριό του, έχει καταγράψει ένα απόφθεγμα (του Nicolas-Sebastien Roch de Chamfort, περίπου από το 1875) στο οποίο ανατρέχει ξανά και ξανά στην πάροδο των χρόνων: «Στον έρωτα, τα πάντα είναι και αληθινά και ψευδή• είναι το μόνο θέμα σχετικά με το οποίο είναι αδύνατον να πεις κάτι παράλογο». «Παρά την αυστηρή ορθοδοξία αισθημάτων και συμπεριφοράς που η κοινωνία επιδιώκει να επιβάλλει, ο έρωτας ξεγλιστράει», γράφει ο Barnes στο βιβλίο του. Επομένως, δεν έχει νόημα να αναζητούμε τα «γιατί» πίσω από ένα ερωτικό συναίσθημα, αφού το σύμπαν του έρωτα δεν μπορεί να περιγραφεί με τους νόμους της λογικής.

Βρες το μέρος όπου μπορείς να είσαι ο εαυτός σου: Η Σόνια, η ηρωίδα του μυθιστορήματος «Άλλαξε ταχύτητα» της Dorthe Nors (εκδ. Μεταίχμιο), είναι μια σαραντάρα που, προσπαθώντας να βρει τον δρόμο της στη ζωή, ανατρέχει στα τοπία, κυριολεκτικά και μεταφορικά, της παιδικής ηλικίας της. Με το μυαλό της επιστρέφει συχνά σε ένα σημείο των χερσότοπων της Γιουτλάνδης, όπου δέσποζε το κυνηγετικό παρατηρητήριο του πατέρα της: «Ήταν ένα τοπίο γεμάτο δύναμη – γράφει η Nors. Ο μπαμπάς άραζε εκεί με τη δικαιολογία ότι ήθελε να κυνηγήσει. Εγώ άραζα εκεί επειδή ήταν το καλύτερο μέρος για να είμαι ο εαυτός μου. Αλλά κι οι δυο μας το ίδιο θέλαμε. Όταν ξεπερνούσες τον φόβο, τη βαρεμάρα, τότε εκεί πέρα ζωντάνευες. Γινόσουν πλήρως παρών». Εσένα, ποιο μέρος του πλανήτη σού επιτρέπει να είσαι ο εαυτός σου; Αναζήτησέ το φέτος το καλοκαίρι.

Με κάποιον μπορεί να σε δέσει η χαρά, αλλά και ο πόνος: Στο αστυνομικό μυθιστόρημα της Χρύσας Σπυροπούλου «Ταραγμένα νερά» (εκδ. Μεταίχμιο) η υπαστυνόμος Γεωργίου αναλαμβάνει να διαλευκάνει, μαζί με τον αστυνόμο Ηλιού, την υπόθεση της εξαφάνισης μιας νέας γυναίκας στη Λίμνη Δοϊράνη. Τους δύο συνεργάτες ενώνει μια οικειότητα η οποία, σύμφωνα με την υπαστυνόμο Γεωργίου, υπερβαίνει τον θαυμασμό ή την εκτίμησή της για εκείνον. Είναι οι τραγικές ιστορίες που έχουν σημαδέψει τον καθένα τους. «Ο πόνος, αυτός ο βουβός, ο άρρητος καημός που προϋπήρχε, πριν να τον γνωρίσει, δημιουργούσε τα δεσμά τους, την έλξη που ένιωθε ο ένας για τον άλλο», γράφει η Σπυροπούλου, προσθέτοντας: «Κοιτάχτηκαν σαν να αναγνώριζαν ο ένας στον άλλο ένα σκοτεινό κομμάτι του εαυτού του, την πλευρά εκείνη που απέκρυβαν και από τους ίδιους τους εαυτούς τους». Κάπως έτσι, ακόμα και από ένα σκοτεινό μυστικό μπορεί να γεννηθούν όμορφα πράγματα, όπως μια σχέση που θα μας οδηγήσει στο φως.

Οι στιγμές ευτυχίας κρύβονται στις πιο απλές απολαύσεις: Η Νόρα, η πρωταγωνίστρια του αστυνομικού μυθιστορήματος «Το θανάσιμο πέρασμα» της Lone Theils (εκδ. Μεταίχμιο), βρίσκεται μπλεγμένη με την υπόθεση της εξαφάνισης δύο κοριτσιών τη δεκαετία του ’80, όταν ανακαλύπτει τις φωτογραφίες τους σε μια μεταχειρισμένη βαλίτσα που αγοράζει. Σε μια προσπάθειά της να καθαρίσει για λίγο το μυαλό της από ζοφερές σκέψεις, πηγαίνει για ψώνια όπου τα φρούτα και τα λαχανικά που είναι παραταγμένα σε πάγκους τής θυμίζουν μια συνέντευξη που είχε πάρει κάποτε από μια διάσημη σεφ. Όταν την είχε ρωτήσει ποιο ήταν το καλύτερο φαγητό που είχε δοκιμάσει ποτέ, «η γυναίκα πήρε μεμιάς ένα ονειροπόλο βλέμμα και άρχισε να της λέει για ένα μεσημεριανό γεύμα όταν ήταν δεκατεσσάρων χρονών μαζί με τον πατέρα της στο ρουφ γκάρντεν ενός ρεστοράν στο Κάπρι. “Δεν θυμάμαι απολύτως τίποτα για τα ορντέβρ ή για το κυρίως πιάτο” είπε η σεφ, προς μεγάλη έκπληξη της Νόρα. “Αλλά για επιδόρπιο ο σερβιτόρος έφερε δύο ροδάκινα σε ένα πιατάκι και ένα μαχαίρι. Τόσο απλά. Μόλις τα είχαν κόψει από το δέντρο και ήταν ακόμα ζεστά από τον ήλιο. Μπορώ ακόμα να φέρω στο μυαλό μου πώς εισχωρούσε το μαχαίρι στη χρυσοκίτρινη, ζουμερή, γλυκιά σάρκα. Ήταν θεϊκό, ήταν τέλειο”». Δεν χρειάζεσαι εξεζητημένες συνταγές για να κορυφωθεί η απόλαυση, όταν έχεις στα χέρια σου αυθεντικά υλικά. Κι αυτός ο κανόνας δεν ισχύει μόνο για τη γαστρονομία.

Ό,τι σε ιντριγκάρει κρύβει τεράστια θεραπευτική δύναμη: Η Τζένα Γκρέι, η ηρωίδα του αστυνομικού μυθιστορήματος «Σ' άφησα» (εκδ. Μεταίχμιο) της Clare Mackintosh, μετά από μια μεγάλη προσωπική τραγωδία δραπετεύει σε ένα απομονωμένο αγρόκτημα της Ουαλίας στην προσπάθειά της να αρχίσει τη ζωή της από το μηδέν, σαν ένας εντελώς διαφορετικός άνθρωπος. Εκεί, ανακαλύπτει ξανά, απρόσμενα, τη χαρά φωτογραφίζοντας ονόματα που χαράζει η ίδια στην τεράστια αμμουδερή παραλία, προτού τα καταπιεί η παλίρροια. «Δεν έχω αίσθηση τι ώρα είναι τώρα, αλλά ο ήλιος είναι ψηλά, και πρέπει να έχω καμιά εκατοστή φωτογραφίες στη μηχανή μου. Η βρεγμένη άμμος κολλάει στα ρούχα μου και όταν αγγίζω τα μαλλιά μου είναι σκληρά από το αλάτι. [...] Νιώθω ένα κύμα ενέργειας• είναι η πρώτη φορά μετά το ατύχημα που η μέρα μου είχε κάποιον σκοπό». Ακόμα και όταν νιώθεις σαν να έχουν χαθεί όλα για σένα, ακόμα και αν δεν έχεις κανέναν δίπλα σου να σε στηρίξει με την αγάπη του, μπορείς να δώσεις στη ζωή σου ένα νόημα κάνοντας πράγματα που σε ιντριγκάρουν και σε γεμίζουν ενέργεια, μέχρι να έρθουν ξανά καλύτερες μέρες.