«Δεν υπάρχουν επικίνδυνες σκέψεις. Η σκέψη από μόνη της είναι επικίνδυνη» Hannah Arendt

Αρκετοί ίσως ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες εκπρόσωποι της φιλοσοφίας, κι αν ψάξεις μάλιστα για την πολιτική φιλοσοφία μπορεί να νιώσεις σαν να αναζητάς να εντοπίσεις βελόνα στα άχυρα. Όμως υπάρχει μια εμβληματική προσωπικότητα, που γεννήθηκε σαν σήμερα και αν δεν την γνωρίζεις ήδη, είναι καιρός να την μάθεις.

Η Χάνα Άρεντ (γερμανικά: Johanna «Hannah» Arendt) γεννήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 1906. ήταν Γερμανοαμερικανίδα, εβραϊκής καταγωγής, πολιτική επιστήμονας και φιλόσοφος. Τα δεκαοχτώ βιβλία της και πληθώρα άρθρων, σε θέματα που κυμαίνονται από τον ολοκληρωτισμό μέχρι την επιστημολογία, είχαν μεγάλη επιρροή στην πολιτική θεωρία. Η Άρεντ είναι ευρέως γνωστή ως μια από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα.

Ως Εβραία, η Άρεντ αποφάσισε να εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία το 1933 και έζησε στην Τσεχοσλοβακία, την Ελβετία και τη Γαλλία προτού φτάσει στις ΗΠΑ το 1941 μέσω της Πορτογαλίας. Η Άρεντ αρνήθηκε την εβραϊκή της ταυτότητα μόλις αποδέχτηκε τον αντισημιτισμό ως ενήλικας. Ταυτίστηκε αρκετά με την Rahel Varnhagen, μια γυναίκα από την Πρωσία που έζησε τον 19ο αιώνα και αναζητούσε απεγνωσμένα να μπει στον πολιτισμό της Γερμανίας, μόνο για να απορριφθεί επειδή γεννήθηκε Εβραία. Η Άρεντ αργότερα ανέφερε για τη Varnhagen ότι ήταν «η κοντινότερη γυναίκα φίλη μου, δυστυχώς νεκρή εκατό χρόνια νωρίτερα».

Το 1950, η Άρεντ έγινε επίσημα πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε να συναντιέται ξανά με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, και είχε μια διετή σχέση με τον άνδρα που είχε προηγουμένως γίνει ο μέντοράς της, ο δάσκαλός της και ο εραστής της. Την περίοδο εκείνη, η Άρεντ τον υπερασπίστηκε απέναντι στους κριτικούς που έκριναν αρνητικά την ενθουσιώδη συμμετοχή του στο ναζιστικό κόμμα. Παρουσίασε τον Χάιντεγκερ ως έναν αφελή άνδρα που χαρακτηριζόταν από δυνάμεις τις οποίες δεν μπορούσε να ελέγξει και επεσήμανε ότι η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ δεν είχε καμιά σχέση με τον εθνικοσοσιαλισμό. Το 1959 έγινε η πρώτη γυναίκα λέκτορας στο Πρίνστον και στη συνέχεια ακολούθησε μια λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα. Η Άρεντ πέθανε στη Νέα Υόρκη στις 4 Δεκεμβρίου 1975, σε ηλικία 69 ετών, από καρδιακή προσβολή.

Τα έργα της ασχολούνται με τη φύση της δύναμης αλλά και με την πολιτική, την δημοκρατία, την εξουσία και τον ολοκληρωτισμό. 

Πληροφορίες για τα βιβλία της που κυκλοφορούν στα ελληνικά θα βρεις εδώ

Σήμερα τιμώντας την επέτειο της γέννησης αυτής της εμβληματικής προσωπικότητας θυόμαστε μερικές από τις χαρακτηριστικές της φράσεις:

«Μόνο το έγκλημα και ο εγκληματίας, είναι αλήθεια, μας αντιμετωπίζουν με την αμηχανία του ριζοσπαστικού κακού – αλλά μόνο ο υποκριτής είναι πραγματικά σάπιος στον πυρήνα του».

«Αυτή είναι η αρχή με την οποία έχω ζήσει: Προετοιμαστείτε για τα χειρότερα, περιμένετε τα καλύτερα και πάρτε ό,τι έρχεται».

«Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι το μεγαλύτερο κακό γίνεται από ανθρώπους που δεν μπορούν να αποφασίζουν πότε να είναι καλοί ή κακοί».

«Η δύναμη και η βία είναι αντίθετα. Όπου ο ένας κυβερνά απολύτως, το άλλο απουσιάζει. Η βία εμφανίζεται όταν κινδυνεύει η εξουσία, αλλά όταν αφήνεται στη δική της πορεία καταλήγει στην εξαφάνιση της εξουσίας».

«Καμία τιμωρία δεν είχε ποτέ αρκετή δύναμη αποτροπής για να αποτρέψει τη διάπραξη εγκλημάτων. Αντιθέτως, όποια κι αν είναι η τιμωρία, όταν εμφανιστεί ένα συγκεκριμένο έγκλημα για πρώτη φορά, η επανεμφάνισή του είναι πιο πιθανή από ό,τι θα μπορούσε να ήταν η αρχική του εμφάνιση».

«Μόνο ο όχλος και η ελίτ μπορούν να προσελκύονται από την ίδια τη δυναμική του ολοκληρωτισμού. Οι μάζες πρέπει να πρώτα να προσεταιριστούν με την προπαγάνδα».

«Το πρόβλημα με το ψέμα και την εξαπάτηση είναι ότι η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται εξ ολοκλήρου από μια σαφή έννοια της αλήθειας που ο ψεύτης και ο απατεώνας επιθυμεί να κρύψει».

«Για να συνεχίσει να ζει κάποιος πρέπει να προσπαθήσει να ξεφύγει από τον θάνατο που εμπλέκεται στην τελειομανία».

 «Η αφήγηση αποκαλύπτει το νόημα χωρίς να διαπράττει το λάθος του ορισμού της».

«Από τη φύση του, το όμορφο είναι απομονωμένο από οτιδήποτε άλλο. Από την ομορφιά κανένας δρόμος δεν οδηγεί στην πραγματικότητα».

«Κάτω από συνθήκες τυραννίας, είναι πολύ πιο εύκολο να ενεργείς παρά να σκέφτεσαι».

«Δεν υπάρχουν επικίνδυνες σκέψεις. Η σκέψη από μόνη της είναι επικίνδυνη».

 «Οι υποσχέσεις είναι ο μοναδικά ανθρώπινος τρόπος παραγγελίας του μέλλοντος, καθιστώντας το προβλέψιμο και αξιόπιστο στον βαθμό που αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατό».

«Η απόλυτη πίστη είναι δυνατή μόνο όταν η πιστότητα εκκενωθεί απ’ όλο το συγκεκριμένο περιεχόμενό της, από το οποίο μπορεί φυσικά να προκύψουν αλλαγές στο μυαλό».

«Το απόλυτο τέλος των ανθρώπινων πράξεων είναι η ευδαιμονία, η ευτυχία με την έννοια της καλής ζωής, την οποία όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν. Όλες οι πράξεις τους είναι απλώς διαφορετικά μέσα που επιλέγονται για να φτάσουν σε αυτό».

«Ο θάνατος δεν τελειώνει απλώς τη ζωή, αλλά της δίνει επίσης μια σιωπηλή πληρότητα, αφαιρώντας την επικίνδυνη ροή στην οποία υπόκεινται όλα τα πράγματα».

«Όσο πιο αμφίβολο και αβέβαιο ένα όργανο βίας έχει γίνει στις διεθνείς σχέσεις, τόσο περισσότερο έχει κερδίσει τη φήμη και την έκκληση στις εσωτερικές υποθέσεις, ειδικά στο θέμα της επανάστασης».

«Η αλλαγή συμβαίνει πάντα ενάντια στις συντριπτικές πιθανότητες των στατιστικών νόμων και την πιθανότητά τους, οι οποίοι για όλους τους πρακτικούς, καθημερινούς σκοπούς ισοδυναμούν με βεβαιότητα – κάθε τι νέο επομένως εμφανίζεται πάντα με το πρόσχημα ενός θαύματος»

 «Οι ποιητές είναι οι μόνοι στους οποίους η αγάπη δεν είναι μόνο μια κρίσιμη, αλλά μια απαραίτητη εμπειρία, που τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν το λάθος και να την θεωρούν ως καθολική».

«Τίποτα που χρησιμοποιούμε ή ακούμε ή αγγίζουμε δεν μπορεί να εκφραστεί με λέξεις που ισούνται με αυτό που προσφέρουν οι αισθήσεις».

«Η αγάπη, από τη φύση της, είναι απόκοσμη, και για αυτόν τον λόγο και όχι για τη σπανιότητά της, δεν είναι μόνο απολιτική αλλά αντιπολιτική, ίσως η πιο ισχυρή από όλες τις αντιπολιτικές ανθρώπινες δυνάμεις».

https://www.youtube.com/watch?v=6GUNDQ2CyPw

 Κι ένα ποίημα της

ΑΦΟΡΗΤΗ ΓΛΥΚΥΤΗΤΑ
Γλυκύτητα υπάρχει
Μέσα στο κοίλωμα των χεριών μας,
Όταν η παλάμη συναινεί
Προς την ξένη μορφή.
Γλυκύτητα υπάρχει
Όταν στον ουρανό με τον νυχτερινό του θόλο,
Το μακρινό
Συναρμόζεται με τη γη.
Γλυκύτητα υπάρχει
Όταν στο χέρι σου και στο δικό μου,
Η εγγύτητα ξαφνικά
Φυλακισμένους μας κρατά.
Μελαγχολία υπάρχει
Όταν στο βλέμμα σου και στο δικό μου,
Η βαρύτητα
Μας κρατά αρμονικά μαζί.
*Από το βιβλίο “Ευτυχισμένος όποιος δεν έχει πατρίδα”, μετάφραση: Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. ΠΑΝΟΠΤΙΚόΝ, Μάης 2019.