Ελένη Γκίκα: «Τα επώδυνα μας κάνουν ν’ ανθίζουμε»

Πώς γίνεται από την αληθινή ιστορία δύο φόνων να γεννηθεί ένα μυθιστόρημα-ωδή στην αισιοδοξία; Στην «Ωραία της νύχτας» (εκδ. Διάπλαση) η Ελένη Γκίκα, συγγραφέας, δημοσιογράφος και βιβλιοκριτικός (που έχει συνεργαστεί μεταξύ άλλων, με τις «Εικόνες» και το «Έθνος»), χρησιμοποιεί τη ζωοδότρα δύναμη της γραφής για να καλλιεργήσει πάνω στις ξερολιθιές του τυφλού πάθους, της ζήλιας, της απελπισίας, του θανάτου έναν κήπο που πάντα κρύβει στο χώμα του την υπόσχεση της αναγέννησης. Από αυτή την άποψη, η «Ωραία της νύχτας» είναι ένα ανοιξιάτικο βιβλίο ή, όπως το έθεσε η συγγραφέας, ένα «αναστάσιμο» βιβλίο.

H αφήγηση της «Ωραίας της νύχτας» αρχίζει με μια είδηση που αναστατώνει τη μικρή κοινωνία του Κορωπίου: ένα νέο κορίτσι 26 χρονών σκοτώνει την πρώην γυναίκα του συντρόφου της. Η γιαγιά της, επίσης στα 26 της, είχε κάψει τον άντρα της πάνω από μισό αιώνα πριν. Στις δύο αυτές ηρωίδες προστίθενται μια τρίτη, η αφηγήτρια ή «καταδικασμένη να εξιστορεί» κατά τη συγγραφέα, και μια τέταρτη, η Φωτεινή, με το παρατσούκλι «Μιράμπιλις Τζαλάπα» όπως το ομώνυμο νυχτολούλουδο ή «Μιραμπιλίτσα», στην οποία η «καταδικασμένη να εξιστορεί» βλέπει μια μητρική φιγούρα. Όλες τους κουβαλούν βαθιές πληγές, ωστόσο καταφέρνουν να βρουν ένα στήριγμα, σε απρόσμενα σημεία. 

Με αφορμή την «Ωραία της νύχτας» η Ελένη Γκίκα μας μίλησε για τη γυναικεία δύναμη, για όλα τα πράγματα που γίνονται μοίρα μας, για την επίγεια Εδέμ του καθένα μας, σε μια συνέντευξη όπου, όπως και στο βιβλίο της, κάθε φράση της είναι πυκνή σε νοήματα.

«Στα δύσκολα έγινε υπέροχη κηπουρίνα η μάνα μου»

«Κληρονομούμε ή επιλέγουμε τελικά τη ζωή; Την κουβαλάμε τη Μήδεια μέσα μας;», διερωτάται μια από τις ηρωίδες σας, η «καταδικασμένη να εξιστορεί». Πιστεύετε στην προσωπική βούληση; Ή είμαστε έρμαια δυνάμεων που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, είτε αυτές λέγονται κληρονομικότητα είτε περιβάλλον είτε μοίρα;

«Είμαστε εμείς αλλά είναι κι ο τόπος μας, είναι οι γονείς μας κι οι συγγενείς μας, το παρελθόν μας κι ο χαρακτήρας μας. Όλα αυτά γίνονται μοίρα μας. Μερικοί χρειάζεται πολύ να κοπιάσουμε για να λυτρωθούμε ή να επιζήσουμε. Φαίνεται σαν σταυρός, αλλά γίνεται και το μελλοντικό μας παράσημο. Αβρόχοις ποσί τίποτα δεν γίνεται σ’ αυτή τη ζωή. Ακόμα κι ακολουθώντας το κύμα (χύμα στο κύμα, όπως έλεγε ο Αντώνης Σουρούνης) θα πρέπει να… χαλαρώσουμε. Δεν είναι κι εύκολο! Με προσωπική βούληση κι αυτό θα το… κατακτήσουμε».

«Οι πιο ανθισμένες αυλές είναι φροντισμένες από τις πιο μαραμένες ψυχές», γράφετε. Πώς μπορούμε να μετουσιώσουμε τις αντιξοότητες σε κάτι όμορφο;

«Συνήθως έτσι δεν γίνεται; Τα δύσκολα και τα επώδυνα μας κάνουν ν’ ανθίζουμε. Η αντιδικία με την πραγματικότητα να γράφουμε, να κάνουμε μουσική και όμορφους πίνακες. Με τον ίδιο τρόπο που η απογοήτευση από έναν άνθρωπο ή από τους ανθρώπους μας κάνει κηπουρούς ή φιλόζωους. Ναι, με τα λουλούδια και τα φυτά επικοινωνούν οι πικραμένοι άνθρωποι, έχω μεγαλώσει σε έναν τέτοιο κήπο και ξέρω, στα δύσκολα έγινε υπέροχη κηπουρίνα η μάνα μου. Αλλά κι εγώ τη χρονιά που έκλεινε για πάντα το “Έθνος” βρέθηκα με το πιο ανθισμένο μπαλκόνι. Στη “Θυσία” το εγκαταλειμμένο παιδάκι του Καθηγητή αξιώθηκε να ανθίζει το ξερόκλαδο. Κάτι δίνεις, κάτι παίρνεις, έτσι δεν πάει; Το τι θα σου πάρει το ξέρει η ζωή, το τι θα σου δώσει το γνωρίζει η ψυχή του καθένα μας».

«Το βιβλίο ήταν μονόδρομος»

Η ιστορία της «Ωραίας της νύχτας» είναι εμπνευσμένη από κάποιο πραγματικό γεγονός; Πώς σάς γεννήθηκε η ιδέα του βιβλίου;

«Η ιστορία ήρθε και με βρήκε. Όπως όλες οι ιστορίες που αξίζουν τον κόπο να τις αφηγηθείς, δεν γίνεται τελικά παρά να τις αφηγηθείς, δεν σ’ το ζητούν απλώς, το απαιτούν κι αν δεν το κάνεις θα έχεις απαρνηθεί κάτι σημαντικό στη ζωή σου. 

»Την ιστορία της γιαγιάς την είχα δυο κεφάλαια σε ένα μυθιστόρημα που δούλευα εκείνη την εποχή που ξέσπασε το κακό με την εγγονή της. Δηλαδή, μια γυναίκα 26 ετών πριν από 50 χρόνια έκαψε τον άντρα της. Ως συμβάν μας στοιχειώνει στον τόπο μου, απ’ το σπίτι της περνούσα για να πάω στο σχολείο όλα τα μαθητικά μου χρόνια. Και ξαφνικά, τον Αύγουστο του 2016 ένα 26χρονο κορίτσι, η εγγονή της, επαναλαμβάνει σαν κατάρα τον φόνο, σκοτώνει την πρώην σύζυγο του συντρόφου της. Η μαμά της υπήρξε συμμαθήτριά μου. Θα μπορούσε να είναι η κόρη μου. 

»Ήμουν απολύτως συνδεδεμένη μαζί τους. Αφορούσαν τα παιδικά μου χρόνια και τον τόπο μου. Αφορούσε εκείνο που ήμουν, που έγινα. Και έτσι αισθάνθηκα ότι έπρεπε να αναμετρηθώ μαζί τους. Το βιβλίο ήταν μονόδρομος. Ούτε κατάλαβα πότε ξεκίνησα να το γράφω. Από την πρώτη στιγμή, εκείνη-της-σύγχυσης, βρέθηκε μέσα μου ολόκληρο: δομή, αφηγηματικό ύφος, πρόσωπα, η γλώσσα του… ακόμα κι οι κήποι του».

Όλες οι ηρωίδες σας στην «Ωραία της νύχτας» είναι γυναίκες. Και όλες καταφέρνουν, μέσα από την προσωπική τους τραγωδία, να βρουν ένα στήριγμα. Οι γυναίκες έχουμε μια δική μας, ξεχωριστή δύναμη;

«Ο τόπος μου είναι ένας περίεργα μητριαρχικός τόπος. Η “δύναμη” είναι η γυναίκα. Χωρίς φωνές, δίχως επίδειξη, χωρίς κρότο. Στηρίζει το σπίτι και τους ανθρώπους της, ξέρει τι θέλει, το κάνει αγόγγυστα και τιμά και αποδίδει τα εύσημα στον άνδρα της, στον πατέρα της ή στο γιο της. Από μάνα ορφανεύουν στον τόπο μου. Και η γυναίκα χτίζει ή γκρεμίζει τα “σπίτια”. Αλλά ναι, πιστεύω ότι είμαστε και πιο ανθεκτικές. Τα εφταμηνίτικα κοριτσάκια επιζούν, με τ’ αγοράκια είναι το δύσκολο. Δεν ξέρω, ίσως και το ότι η φύση μας προορίζει για μανάδες μάς κάνει να είμαστε πιο κοντά στην ίδια τη φύση. Και να διαθέτουμε τις δυνάμεις της».

«Είμαι προσωπικά χωμένη σε φυτά και βότανα» 

Στην αφήγηση του βιβλίου σας παρεμβάλλονται δημοσιογραφικά ντοκουμέντα, για παράδειγμα άρθρα αστυνομικού ρεπορτάζ αλλά και για θεραπευτικά βότανα. Ποιο σκοπό εξυπηρετούν;

«Ο μόνος τρόπος με τον οποίο αναφέρομαι στα τεκταινόμενα είναι αυτά τα ντοκουμέντα. Σαν χορός σε αρχαία τραγωδία. Αυτά έγιναν, έτσι γράφτηκαν, η μυθοπλασία είναι σε όλα τ’ άλλα κι αυτά ένα μέρος της. Εγκιβωτισμένα ακριβώς όπως έχουν. Όσο για τα φυτά και τα βότανα, υποχώρησε πια η νεανική αλλεργία μου κι είμαι και προσωπικά χωμένη σε φυτά και σε βότανα. Περιγράφω μια ζωή που θα ήθελα μέσα και δίπλα στη φύση αλλά πού-πια-καιρός, έμαθα αλλιώς. Αλλά πετά η καρδιά μου μέσα στη φύση. Είχα μάθει ως τώρα να τη βλέπω και να τη χαίρομαι απ’ το παράθυρο του γραφείου μου και της βορινής μου κουζίνας».

Τα φυτά και τα λουλούδια κυριαρχούν σε κάθε σελίδα της «Ωραίας της νύχτας», είτε στους ολάνθιστους κήπους της «Μιραμπιλίτσας» είτε στα βότανα που προτείνονται ως «θεραπείες της καρδιάς». Πώς συνδέονται με την ιστορία σας;

«Είναι ο κήπος των ονείρων μου. Και η Εδέμ που αξιώθηκε και επί γης η φόνισσα. Θέλω όλοι να σώζονται, δεν είναι τυχαίο που την ιστορία του τόπου μου επιλέγω να γράψει αυτό το νέο κορίτσι μέσα στη φυλακή. Παντού αγιάζει κανείς. Ο Ιούδας πρωτίστως με την απόγνωση και την απελπισία αμάρτησε. Οι ολάνθιστοι κήποι είναι ένας νέος τρόπος, σχεδόν τόπος. Μεγάλο και σίγουρο ιαματικό καταφύγιο. Ακόμα και για μένα που απλώς τους περιγράφω. Και είναι αναπόσπαστο και λειτουργικό σημείο της ιστορίας. Αυτά τα δυο ακριβώς: Τόπος και Κήπος».

Γιατί επιλέξατε να τοποθετήσετε μέρος της αφήγησης στο Κορωπί, όπου ζείτε; Ποιες ήταν οι ευκολίες αλλά και οι προκλήσεις του να μετατρέψετε την αληθινή γειτονιά σας σε σκηνικό μιας ιστορίας μυθοπλασίας και ειδικότερα δύο ιστοριών εγκλήματος;

«Όπως ήδη θα καταλάβατε, εκτός από παραδείσιος τόπος (αμπέλια, ελιές, καμαρόσπιτα, Υμηττός, νεραϊδοσπηλιές) είμαστε και τόπος… εγκλήματος, ή μάλλον εγκλημάτων. Η γειτονιά μου είναι σαν άλεφ, έχει τα πάντα στον υπερθετικό, όπως κι ο τόπος μου: τον έρωτα και το μένος, το θαύμα και το θανατικό. Η μαγεία του είναι επώδυνη, η ηδονή του και πόνος. Εξάλλου, χρόνια τώρα οι συμμαθητές μου παρακαλούσαν να γράψω και για τον τόπο μας. Με αυτό εδώ το συμβάν, κατάλαβα ότι τον τόπο μου τον αγαπώ, τελικά, για την παραφορά του. Για όλα αυτά! Τα ηδονικότερα και τα επώδυνα, τα στοργικά και τα χιλιοτραυματισμένα. Είμαι ο τόπος μου. Κι έτσι τον τίμησα και τον ύμνησα: και με τα μαύρα του και με τα απαγορευμένα». 

«Όταν γράφω γίνομαι οι ήρωες»

Ούσα κριτικός λογοτεχνίας, πέρα από συγγραφέας, μπαίνετε στη διαδικασία κατά τη συγγραφή ενός βιβλίου να προσπαθήσετε να προβλέψετε τις κριτικές που θα εισπράξει; 

«Μπα, όταν γράφω μπαίνω μονάχα στο ρυθμό του και τον πυρετό του. Γίνομαι οι ήρωες, οι λέξεις, η ιστορία η ίδια. Αν και έχω πάντα έναν μπούσουλα, ξέρω πού πάω, και το τέλος απ’ την αρχή, οπωσδήποτε, εντούτοις έχω μεγάλη περιέργεια για τη συνέχεια. Φλέγομαι κάθε μέρα για την-καινούργια-μαζί-του-συνάντηση, γίνομαι απολύτως εγωκεντρική, εγώ και η ιστορία, και όλοι οι άλλοι θέση δεν έχουν. Ούτε οι κριτικοί ούτε κι η κρίση μου. Δεν έχω κρίση. Για όσο το γράφω ζω μόνο για να το γράφω. Ε, κι ύστερα είμαι εντελώς ανοιχτή για ν’ “ακούσω” και για να δω εκείνο που έκανα. Αλλά πάντα κατόπιν εορτής. Αλλιώς, δεν θα υπάρξει ιστορία, ούτε βιβλίο».

Ποια είναι τα κοινά σας με τη «Μιραμπιλίτσα», με την οποία έχετε πει ότι νιώθετε πιο κοντά από όλες τις ηρωίδες του βιβλίου σας;

«Ζω όπου έζησε, ζω ό,τι έζησε. Θα μπορούσε να είναι η κόρη κι η μάνα μου. Είμαι-σχεδόν είμαι (γιατί ούτε ορφάνεψα από μάνα στη γέννα ούτε ο πατέρας μου είναι εκείνος που είναι ο πατέρας στην ιστορία μου) η καταδικασμένη να εξιστορεί. Αν δεν τη γράψω, δεν την κατανοώ τη ζωή. Γι’ αυτό και έπρεπε να γράψω αυτήν εδώ την ιστορία μου, αν θέλω να καταλάβω κάπως και τη ζωή μου. Θα σας εξομολογηθώ κάτι, δεν την έχω διαβάσει ακόμα ως βιβλίο κι όταν ακούω να τη διαβάζουν με πιάνουν τα κλάματα. Αλλά ωστόσο επιμένω: έγραψα ένα αναστάσιμο βιβλίο».

«”Το να ζεις μόνο δεν είναι αρκετό”», είπε η πεταλούδα. «”Πρέπει να έχεις λιακάδα, ελευθερία και ένα μικρό λουλούδι”», γράφετε. Ποια είναι η δική σας «λιακάδα, ελευθερία και ένα μικρό λουλούδι»;

«Είχα την σπάνια τύχη “λιακάδα, ελευθερία και λουλούδι μου” να είναι τα βιβλία, τα χαρτιά και τα μολύβια μου. Με εκείνα καταλαβαίνω τα πάντα, αγαπώ τους πάντες. Πήγα και βρήκα τα πάντα και τους πάντες. 

»Κι είναι και η γειτονιά μου. Ο κόσμος όλος. Το άλεφ και η πατρίδα μου.

»Αλλά εκείνο που προηγήθηκε ήταν τα βιβλία μου, η-δική-μου-τρύπα-μαζί-και-το-κουνέλι που μ’ έβγαλαν Αλίκη στον κόσμο και στα θαύματα».