Λεωνίδας Προυσαλίδης: «O έρωτας είναι μεγαλύτερος από την ευτυχία»

Θεσσαλονικιός. Γέννημα, θρέμμα. Στη Θεσσαλονίκη γεννήθηκε, εκεί μεγάλωσε, εκεί σπούδασε (στο ΑΠΘ), εκεί (στο ΚΘΒΕ) ανέβηκε και το πρώτο του θεατρικό έργο, βραβευμένο με το Α! Βραβείο Θεατρικού Έργου, "Εφτά λογικές απαντήσεις" πριν δεκατρία χρόνια.

Όταν το έργο ήρθε στην Αθήνα, το 2007, και το είδα στο Απλό Θέατρο, σκηνοθετημένο από τον Αντώνη Αντύπα, κατάλαβα πως έχω να κάνω με ένα συγγραφέα που ο έρωτας είναι αυτός που οδηγεί τη ζωή του. Μ’ άρεσε το έργο. Για τις εικόνες που χωρίς να θέλω μου ζωγράφιζε στο μυαλό, για τον τρόπο που με παράσερνε και μ’ έκανε ένα με τους ήρωες και τις σχέσεις τους. Για την απλότητα. Και γιατί όλα το όριζε ο έρωτας.

Φέτος το χειμώνα ο Φέρτης, ο Τσακίρογλου και η Λέχου ανέβασαν στο θέατρο Χορν το καινούργιο έργο του Προυσαλίδη, "Από τη σιωπή στην άνοιξη". Δεν κατάφερα να πάω. Κι ας ήξερα πως "σκίζει".

Πριν λίγες μέρες μου χάρισαν το βιβλίο του. Μυθιστόρημα. Το πρώτο του. "Ο φίλος της Τρίτης". «Δυο ιστορίες που, όμως, είναι μια», διάβασα στο οπισθόφυλλο, «η λάμψη μιας στιγμής που φωταγωγεί τη ζωή. Η ζωή μετά».

Το βιβλίο το τέλειωσα μέσα σε μια νύχτα. Το πρωί όταν ένοιωσα τα μάτια μου να με κόβουν και τα ’τριψα, ήταν υγρά. Όχι, πάντως, από την αυπνία.

Θέλησα να μιλήσουμε. Να τον ρωτήσω για κείνον, για τους ήρωες του, για τη δουλειά του.

Πολύ απλά, είπε «Ναι» Κι έτσι, 10+1 ερωτήσεις έχουν τις απαντήσεις του!

1. Πρώτο μυθιστόρημα, μετά από τρία θεατρικά, ο "Φίλος της Τρίτης". Να το δούμε σαν μια μορφή ψυχανάλυσης;

Να το δούμε, γιατί, όχι; Πρωτίστως όμως να διευκρινίσουμε ότι η χρονική σειρά, κατά την οποία τα κείμενα μου βγαίνουν στο φως, δεν είναι γραμμική. Μπορεί να περάσουν πολύ μεγάλα διαστήματα μεταξύ της πρώτης γραφής ενός έργου και του πρώτου ανεβάσματός του. Γιατί μπορεί να κρατήσω ένα έργο πολύ καιρό, πάρα πολύ καιρό στο συρτάρι, μέχρι να το δώσω κάπου. Και μετά, για πρακτικούς λόγους, μπορεί μέχρι να ανέβει, να περάσει, επίσης, πολύς καιρός. Στο τελευταίο μου έργο που ανέβηκε το χειμώνα στο θέατρο Χορν πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια από τις πρώτες συζητήσεις, μέχρι να μπορέσουν ο Γιάννης Φέρτης και ο Νικήτας Τσακίρογλου τελικά να συμπέσουν χρονικά. Για την παράσταση αυτού του έργου, λοιπόν, μεσολάβησαν αρκετά χρόνια – από τη στιγμή που γράφτηκε, μέχρι τελικά να ανέβει. Κάπου εκεί ανάμεσα, λοιπόν, προέκυψε ο «Φίλος της Τρίτης». Ένα μυθιστόρημα. Τώρα, γιατί μυθιστόρημα. Λοιπόν τους ήρωες του «Φίλου της Τρίτης» δεν μπορούσα να τους φανταστώ στη σκηνή. Ένιωθα ότι η σκηνή τους φυλάκιζε. Ήθελα να έχουν μια άλλη ελευθερία. Η θάλασσα, το καλοκαίρι τους, ο χειμώνας τους ασφυκτιούσαν εγκλωβισμένα στους τρεις τοίχους της θεατρικής σκηνής. Οπότε η θεατρική φόρμα αποκλείστηκε εξαρχής. Όμως, ούτε μυθιστόρημα ήθελα να γράψω. Ένα πεζό, είπα. Που θα τα έχει όλα. Για να βγει το αίσθημα του. Κι όχι για να ειπωθεί ακόμα μια ιστορία. Το σημαντικό όμως ήταν να ειπωθεί η ιστορία. Και να ειπωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Τώρα μιλάω για τις προθέσεις μου. Γιατί άλλο οι προθέσεις, άλλο τι πετυχαίνει κανείς. Πάντως, αυτό το τελευταίο είναι βασικό Ένα θεατρικό έργο μπορεί να ξεκινάει από το τέλος μιας ιστορίας. Στο «Φίλο της Τρίτης» με ενδιέφερε τρομερά να μη χαθεί τίποτα από τη διαδρομή. Ήθελα να ειπωθούν όλα. Να ειπωθούν σα να τα βλέπουμε μπροστά μας. Είναι, λοιπόν, σα να έγραψα την ταινία μου. Να επισημάνω. Όχι, το σενάριο μιας ταινίας. Αλλά την ταινία μου. Κίνησα την κάμερα, όπως ήθελα. Επέλεξα τη μουσική των εικόνων. Κομμάτιασα τις εικόνες σε πλάνα. Πλησίασα κοντά στους ήρωες να δω τις εκφράσεις των προσώπων τους. Κι έγραψα την ταινία που θα ήθελα να δω. Ένα film. Το δικό μου. Αν και όπως και να ’χει έγραψα ένα μυθιστόρημα, εγώ μέσα μου νιώθω ότι αυτό το γραπτό δεν ανήκει σε καμία κατηγορία. Δεν είναι δουλειά μου να το κατατάξω. Ωστόσο, λέω τι αισθάνομαι. Πάντως και δεν ξέρω αν αυτό έχει κάποιο ψυχαναλυτικό ενδιαφέρον, πέρασα έντονα, ωραία και έντονα, γράφοντας τον Φίλο της Τρίτης.

2. Επιλέγεις, στο βιβλίο σου, να "προτάξεις" ένα στίχο του Leonard Cohen. Η μουσική είναι για σένα καταφύγιο, έμπνευση, αγάπη;

Εικόνες. Ατέλειωτες εικόνες. Γεμάτες ζωή.

3. Σύστησε μας τους ήρωες του βιβλίου σου. Με όποιο τρόπο εσύ πιστεύεις πως θα έρθουν πιο κοντά μας.

Λάμπουν τα μάτια τους. Ζουν στιγμές μεγάλης ευτυχίας. Είναι λυπημένοι. Μοναχικοί. Αλλόκοτοι. Ματαιόδοξοι. Επηρμένοι. Πολύ νέοι. Μεγαλώνουν. Ανώριμοι. Προδότες. Ευάλωτοι. Ανήμποροι. Αγαπούν τις βόλτες με τη βέσπα. Τα ερημικά μέρη τις νύχτες. Τα πάρτι. Τις κλειστές κινηματογραφικές αίθουσες. Τρέχουν γεμάτοι ελπίδα το βράδυ μιας δυνατής μπόρας – την άνοιξη. Είναι απεγνωσμένοι. Κι έχουν αισθήματα. Δυνατά αισθήματα.

 4. Ποιος είναι ο δικός σου φίλος; Η νύχτα, ο χρόνος, το φως, το χθες;

Η πλάνη.

5. Γιατί θα έλεγες σε κάποιον μελλοντικό αναγνώστη ή αναγνώστρια του "Φίλου της Τρίτης" πως πρέπει να το διαβάσει; 

Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα έλεγα σε κάποιον άνθρωπο ότι πρέπει να διαβάσει το βιβλίο μου.

6. Ποιο είναι το βιβλίο, ο συγγραφέας, ο ήρωας που σε επηρέασαν βαθιά, τόσο ώστε να αποφασίσεις να γίνεις κι εσύ συγγραφέας;

Δεν αποφάσισα ποτέ ότι θα γίνω συγγραφέας. Δε νομίζω ότι αποφασίζεται αυτό. Θα πρέπει, υποθέτω, να υπάρχει μια πρώτη ύλη εξαρχής που κάνει κάποιον να στραφεί στην τέχνη. Που είναι δηλαδή, χωρίς να το ελέγξει, στραμμένος κατά κει, πριν καλά καλά το καταλάβει. Μετά είναι χίλιοι δυο παράγοντες που σε οδηγούν προς τη μία κατεύθυνση ή την άλλη. Το ταλέντο, η προσωπικότητα, οι ευκολίες ή οι δυσκολίες σου, ο χαρακτήρας. Παίζει μεγάλο ρόλο ο χαρακτήρας. Κρύβει ένα handicap, το γράψιμο. Ίσως μια άλλη ζωή που δεν μπορούσες να ζήσεις. Έτσι τουλάχιστον, νιώθω εγώ. Ή κάτι που έχει τρομερή σημασία για ’μένα και δεν μπορώ ούτε να το ζήσω, ούτε να το πω αλλιώς παρά μόνο με το γράψιμο. Γιατί, νομίζω η ζωή μέσα από την τέχνη δικαιώνεται. Ανυψώνεται όχι σ’ αυτό που φαίνεται ότι είναι, αλλά σ’ αυτό που της αξίζει να είναι. Μεγεθύνονται οι λεπτομέρειες της. Οι τρομερά σημαντικές λεπτομέρειές της. Η λογοτεχνία προσπαθεί να αποτυπώσει το άπιαστο. Δεν είναι, λοιπόν, ένας ο συγγραφέας ή το βιβλίο. Είναι η τέχνη, ο κόσμος της τέχνης ολόκληρος. Κι είναι, ίσως, αυτό που είχε πει ο Tennessee Williams: «Με τι μοιάζει το να είναι κανείς συγγραφέας; Θα έλεγα πως μοιάζει με το να είναι ελεύθερος.».

7.Υπάρχει κάποιος ήρωας της λογοτεχνίας που θα ήθελες να είσαι; Κάποιος θεατρικός ήρωας;

Δεν το ‘χω σκεφτεί. Τώρα όμως μου ήρθε ο ιψενικός Σόλνες. Η συντριβή του έχει μεγαλείο.

8. Διάλεξε πέντε λέξεις για να περιγράψεις τον εαυτό σου.

Κυκλοθυμικός, ανασφαλής, αναβλητικός, ευφάνταστος, ανεκτικός

9. Πιστεύεις πως ένας ερωτευμένος άνθρωπος είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος; Ταυτίζεις τον έρωτα με την ευτυχία;

Φυσικά, όχι. Καθόλου, μάλιστα.

Ο έρωτας είναι μεγαλύτερος από την ευτυχία.

Ο ερωτευμένος μπορεί να έχει στιγμές πληρότητας. Η ευτυχία για μένα σχετίζεται περισσότερο με μια εσωτερική ισορροπία, με τη γαλήνη. Μια στιγμή στη ζωή μας όπου όλα είναι σωστά. Ένα αναπάντεχο δώρο, ίσως. Αυτό ο έρωτας το δίνει, ναι. Μια στιγμή. Δύο. Εκατό. Ο έρωτας, όμως, δεν έχει ένα πρόσωπο. Και η σκληρή του όψη, μιλάμε για τον έρωτα, έτσι; - η σκληρή του όψη είναι κάτι αφάνταστα άγριο. Μπορεί να σε κάνει να υποφέρεις όπως η πιο φοβερή αρρώστια.

10. Πιστεύεις στα happy ends; Τα επιδιώκεις;

Ούτε τα πιστεύω, ούτε τα επιδιώκω. Φανταστείτε στο «Βυσσινόκηπο» του Τσέχωφ να κατάφερναν να σώσουν το κτήμα. Να μην ακούγαμε ποτέ τον ήχο του τσεκουριού επάνω στις βυσσινιές. Θα ήταν το ίδιο έργο; Στον Μπέκετ, ο Γκοντό τελικά να ερχόταν, ο Άμλετ να άλλαζε το πεπρωμένο του. Ο Οιδίποδας να μην αυτοτυφλωνόταν – άρα να μην του είχε ποτέ αποκαλυφθεί η φοβερή αλήθεια. Κι από πού θα ερχότανε η κάθαρση; Γιατί η δύναμη σ’ ένα καλό έργο κρύβεται πάντα στην κάθαρση. Κι άλλωστε τι θα πει happy end; Στη ζωή ένα δεν είναι το τέλος; Τι το ευτυχές υπάρχει σ’ αυτό; Πώς μπορούμε στην τέχνη να πούμε ψέματα;

11. Ποια βιβλία θα βάλεις στο σάκο σου για το καλοκαίρι?

«Τα τριαντάφυλλα της Μερσέδες» Σταμάτης Πολενάκης.

«Confiteor» Ζάουμε Καμπρέ»

«Νήσος Σαχαλίνη» Άντον Τσέχωφ

«Ένας αλήτης παίζει με σουρντίνα» Κνουτ Χάμσουν

«Το μαγικό βουνό» Τόμας Μαν

Όμως, αλήθεια το λέω, βαριέμαι φριχτά να φτιάχνω σάκους για το καλοκαίρι.

INFO

*Το βιβλίο του Λεωνίδα Προυσαλίδη «Ο φίλος της Τρίτης», κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ