INTERVIEW
Γιάννης Βλαστάρης: Λεξικό χωρίς γραβάτα
Μια μέρα πριν την παρουσίαση του βιβλίου του, ο Γιάννης Βλαστάρης, καταξιωμένος δημοσιογράφος, διευθυντικό στέλεχος και με σημαντική πορεία στον χώρο του Τύπου, μιλάει στη Μελίνα Αδαμοπούλου.
Ο κόσμος μας είναι οι λέξεις. Με μια διαφορά. Πως αν ο κόσμος μας καταστραφεί, αυτές, οι λέξεις, θα μείνουν. Κρυμμένες, φανερές, μικρές, μεγάλες, προβοκατόρικες, δυναμικές, βιωματικές, παρεξηγημένες... Πάνω τους, μαζί τους, απ' το δικό τους ερέθισμα θα στηθεί ο καινούργιος κόσμος. Κι απ' αυτές θα κρατηθεί.
Είμαστε οι λέξεις μας, λοιπόν. Αυτές που λέμε, που ακούμε, που γράφουμε, που διαβάζουμε, που μας εμπνέουν, που μας κινητοποιούν, που μας δημιουργούν συναισθήματα. Δεν είναι τυχαίο που ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, στις "Λέξεις" του (1964), αφηγείται και εξηγεί πώς μέσα από τις λέξεις ανακάλυψε την ύπαρξη.
Αν σου πω, λοιπόν, κι εγώ πως τα κατ' εξοχήν βιβλία των λέξεων, δηλαδή τα… Λεξικά, είχαν μια ιδιαίτερη γοητεία πάντα, για μένα, δεν θα εκπλαγείς! Και θα καταλάβεις απόλυτα, φαντάζομαι, γιατί η είδηση πως ο (πολύ) αγαπητός, καταξιωμένος, με μεγάλη και σημαντική πορεία στον χώρο του Τύπου, συνάδελφος, Γιάννης Βλαστάρης, έγραψε και έβγαλε το “Λεξικό χωρίς γραβάτα”, με ιντριγκάρισε πάρα (μα πάρα) πολύ! Κατάλαβα από την πρώτη στιγμή πως ο αντισυμβατικός χαρακτήρας του Βλαστάρη δημιούργησε ένα αντισυμβατικό βιβλίο-λεξικό. Δεν το έχω ακόμα κρατήσει στα χέρια μου. Το ...οσμίζομαι, όμως, μέσα απ' αυτά που ακούω, διαβάζω, αλλά και μέσα απ' όλα όσα μου είπε ο ίδιος μια μέρα πριν την παρουσίαση του "Λεξικού" του, στη Στοά του Βιβλίου**
"Λεξικό χωρίς γραβάτα". Σε τι διαφέρει από ένα λεξικό "με γραβάτα";
Ο τίτλος σηματοδοτεί μια περίοδο έξαρσης του φαινομένου της "διπλής γλώσσας", αλλά και τον απλό, καθημερινό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζονται λέξεις, εκφράσεις και διατυπώσεις αυτής της γλώσσας. Ένα λεξικό "με γραβάτα" θα περιλάμβανε παραδοσιακούς όρους με την ερμηνεία τους και θα είχε τις αναμενόμενες γραμματικές ή ετυμολογικές παραπομπές. Αντιθέτως το "Λεξικό χωρίς γραβάτα" καταγράφει λέξεις που έχασαν τη σημασία τους. Τις επαναξιολογεί σχολιάζοντας τους λόγους για τους οποίους αντικαταστάθηκε το νόημα τους. Και τις συνδέει με άλλες, που υπηρετούν την ίδια επικοινωνιακή σκοπιμότητα.
Παράδειγμα; Δώστε μας παρακαλώ, τις ερμηνείες, από το Λεξικό σας, των λέξεων: δηθενάδες, ζευγάρι, κούρεμα, Αμυγδαλέζα.
Δηθενάδες (οι). Στην Πολάκειο διάλεκτο- ιδιότυπη αργκό που συνήθως αναπτύσσεται ηλεκτρονικά και ανορθόγραφα- σημαίνει όλους εκείνους οι οποίοι αισθάνθηκαν άσχημα ως Έλληνες, βλέποντας τον οικοδεσπότη πρωθυπουργό τους να κοιτά αμήχανα το ρολόι του, να χασμάται ή να στρέφει το βλέμμα του αλλού, ενώπιον του προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, βλ , και Βοθροκάναλα, Κόπι Πάστε, Πλεκτό
Ζευγάρι (το), ουσ, Λέξη που χρησιμοποιεί ο αρχηγός των ΑΝΕΛ Πάνος Καμένος όταν θέλει να δώσει πιο ζεστούς και ροζ τόνους στον πολιτικά παράδοξο συνεταιρισμό του με τον ΣΥΡΙΖΑ : "Aυτό το ζευγάρι δεν χωρίζει εύκολα", βλ. και Συγκυβέρνηση, Καστελόριζο, Κομάντος, Ψεκασμένοι
Κούρεμα (το), ουσ. Συνήθως αφορά τα μαλλιά και τη γυναικεία περιποίηση, αλλά στην προεκλογική υποσχεσιολογία συνοδεύει το ελληνικό δημόσιο χρέος. Συνόδευε, για την ακρίβεια, αφού το κούρεμα έχει ήδη μετατραπεί σε "φιλάρισμα". Όσοι πήγαν για μαλλί... βλ. και Διαγραφή, Ελάφρυνση, Επιμήκυνση, Ρύθμιση.
Αμυγδαλέζα (η) κυρ. ον. Χώρος κράτησης μεταναστών ο οποίος όταν κυβερνούν οι άλλοι είναι "απάνθρωπη φυλακή", "Νταχάου", και "κολαστήριο ψυχών", ενώ όταν επαναλειτουργεί επί των ημερών μας , μετονομάζεται αυτομάτως σε "Προαναχωρησιακό Κέντρο". Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε, βλ. και Δομές Κλειστές, Λιάζομαι, Πλαστικά δεσμά, Φράχτης.
Στο Λεξικό σας βρίσκουμε 350 λήμματα: λέξεις, εκφράσεις. Μέρα με τη μέρα, ο αριθμός αυτός (το 350) μεγαλώνει; Να περιμένουμε τη συνέχεια του "Λεξικού χωρίς γραβάτα";
Ευτυχώς για το βιβλίο, δυστυχώς για την κοινωνία, οι δημαγωγικοί νεολογισμοί αυξάνονται καθημερινά. Ήδη, μετά την έκδοση του Λεξικού, έχουν προκύψει η "προνομοθέτηση" μέτρων, η "μετα-λιτότητα" του κ. Δραγασάκη, η "ισορροπημένη εξισορρόπηση" του κ. Σταθάκη και άλλα πολλά. Η δημαγωγία καλά κρατεί...
Το Λεξικό σας έκανε κιόλας 2η έκδοση! Ποιοί, πιστεύετε, πως ήταν οι πρώτοι του αναγνώστες, αυτοί που το “εξάντλησαν”;
Πρέπει να ήταν πολιτικοί ρήτορες που ξέχασαν, αίφνης, την Τρόικα και μιλούν για "Θεσμούς". Ίσως και κάποιο υπουργοί που άλλοτε μίλαγαν για "κολαστήριο της Αμυγδαλέζας" το οποίο λειτουργεί ως "κλειστή δομή". Και ασφαλώς, ορισμένοι σχολιαστές που αντικατέστησαν την καυτή λέξη Μνημόνιο με όρους πιο αθώους όπως σκέτη “Συμφωνία”, "έντιμο συμβόλαιο" ή "προωθητικό συμβιβασμό".
Σ' αυτούς τους καιρούς που ο Τύπος τα ΜΜΕ γενικά, περνούν τόσο δύσκολα, πώς θα ενεργούσατε, πώς θα αντιδρούσατε εσείς, ως δημοσιογράφος, ως διευθυντής εφημερίδας;
Το ερώτημα μου προκαλεί αμηχανία γιατί το πρόβλημα είναι πραγματικά σύνθετο και πολυπαραγοντικό. Περιορίζομαι σε μια ευχή: επιστροφή στον ορθό λόγο και στην ορθή σκέψη.
* "Οι Λέξεις", Ζαν Πωλ Σαρτρ, Εκδόσεις ΑΓΡΑ
** Η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Βλαστάρη, "Λεξικό χωρίς γραβάτα", θα γίνει στη Στοά του Βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5, την Τρίτη 28 Φεβρουαρίου, στις 7 το απόγευμα