«Ο κόσμος μόνο όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει…» Τάσος Λειβαδίτης

Ρομαντικός, ονειροπόλος, αριστερός, αγωνιστής, μαχητής; Με τις λέξεις του σίγουρα οραματιζόταν έναν πιο δίκαιο κόσμο – λέξεις που ακόμα και σήμερα μας συγκινούν και μας προσφέρουν καταφύγιο. Μπορεί να είναι ίσως ο πιο δημοφιλής, πολυcopypastaποσταρισμένος στα social, αλλά δικαίως είναι ένας πολύ αγαπημένος ποιητής με σημαντικό, πολύτιμο και αναγνωρισμένο ποιητικό έργο.

Ο Αναστάσιος-Παντελεήμων Λειβαδίτης, κατά κόσμον Τάσος Λειβαδίτης γεννήθηκε στις 20 Απριλίου 1922 και πέθανε στις 30 Οκτωβρίου 1988) ήταν σημαντικός Έλληνας ποιητής. Γεννήθηκε και πέθανε στην Αθήνα. Καταγόταν από την Κοντοβάζαινα Γορτυνίας, από την πλευρά του πατέρα του, Λύσανδρου Λειβαδίτη.

Γιος του Λύσανδρου και της Βασιλικής, γεννήθηκε στην Αθήνα το βράδυ της Αναστάσεως του 1922. Είχε τέσσερα μεγαλύτερα αδέλφια, μια αδελφή και τρεις αδελφούς. Αδελφός του ήταν ο ηθοποιός Αλέκος Λειβαδίτης. Το 1946 παντρεύεται τη Μαρία Στούπα, κόρη του Γεωργίου Στούπα και της Αλεξάνδρας Λογοθέτη, με την οποία θα αποκτήσει μία κόρη. Θα γράψει για αυτήν το «Ερωτικό» το οποίο είναι από τα λίγα ποιήματα που υπάρχουν ηχογραφημένα σε απαγγελία του ίδιου του ποιητή.

https://www.instagram.com/p/CcjCXeAMQUy/

Το 1948 συλλαμβάνεται και εξορίζεται στον Μούδρο. Μεταφέρθηκε μετά από ένα χρόνο στην Μακρόνησο όπου ξεκίνησε την συγγραφή του «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου». Μεταφέρθηκε στον Αϊ Στράτη κι από κει στις φυλακές Χατζηκώστα στην Αθήνα, απ' όπου αφέθηκε ελεύθερος το 1951. Τελικά το δικαστήριο (Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, 10 Φεβρουαρίου 1955) τον απήλλαξε λόγω αμφιβολιών.

Στο ελληνικό κοινό ο Τάσος Λειβαδίτης εμφανίσθηκε το 1946, μέσα από τις στήλες του περιοδικού Ελεύθερα Γράμματα (τεύχ. 55,15-11-46) με το ποίημα «Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη». Το 1947 συνεργάσθηκε στην έκδοση του περιοδικού «Θεμέλιο». Το 1952 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική σύνθεση με τίτλο «Μάχη στην άκρη της νύχτας» και εργάσθηκε επίσης ως κριτικός ποίησης στην εφημερίδα Αυγή, από το 1954 - 1980 (με εξαίρεση τα έτη 1967-74 που η εφημερίδα είχε κλείσει λόγω της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών) και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (1962-1966), όπου δημοσίευσε πολιτικά και κριτικά δοκίμια.

Στο διάστημα της Χούντας των Συνταγματαρχών ο ποιητής για βιοποριστικούς λόγους μεταφράζει ή διασκευάζει λογοτεχνικά έργα για λαϊκά περιοδικά ποικίλης ύλης με το ψευδώνυμο Pόκκος.

Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη, στο δίσκο «Πολιτεία» (1961), «Της εξορίας» (1976), «Πολιτεία Γ' - Οκτώβρης '78» (1976), «Τα Λυρικά» (1977), «Λειτουργία Νο2: Για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο» (1987), τον Μάνο Λοΐζο στο δίσκο «Για μια μέρα ζωής» (1980), τον Γιώργο Τσαγκάρη στο δίσκο «Φυσάει» (1993) με ερμηνευτή το Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τη συμμετοχή του ηθοποιού Γιώργου Μιχαλακόπουλου, τον Μιχάλη Γρηγορίου στο δίσκο «Σκοτεινή πράξη, ένα Ορατόριο σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη» (1997) και από το συγκρότημα Όναρ στο δίσκο «Αλαντίν, τελειώσαν οι ευχές σου» (2003).

https://www.instagram.com/p/CckR4kCqoKo/

Συνυπέγραψε ακόμη με τον Κώστα Κοτζιά τα σενάρια των ελληνικών ταινιών «Ο θρίαμβος» και «Συνοικία το όνειρο» σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη.

Τα ποιήματά του μεταφράστηκαν στα Ρωσικά, Σερβικά, Ουγγρικά, Σουηδικά, Ιταλικά, Γαλλικά, Αλβανικά, Βουλγαρικά, Κινεζικά και Αγγλικά.

Τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στη Βαρσοβία (1953 για τη συλλογή του «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου»), το πρώτο βραβείο ποίησης του Δήμου Αθηναίων (1957 για τη συλλογή του «Συμφωνία αρ.Ι»), το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976 για τη συλλογή «Βιολί για μονόχειρα»), το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979 για το «Εγχειρίδιο ευθανασίας»).
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της «Εταιρείας Συγγραφέων».

Ο Τάσος Λειβαδίτης πέθανε στην Αθήνα στις 30 Οκτωβρίου 1988, στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν χειρόγραφα ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο «Χειρόγραφα του Φθινοπώρου».

https://www.instagram.com/p/CcMy5fAIfwS/

Με αφορμή τα 101 χρόνια από τη γέννησή του, τιμάμε τη μνήμη και το έργο του μέσα από τους στίχους του που έχει επιλέξει ο Γιώργος Δουατζής, στο βιβλίο «Τάσου Λειβαδίτη Απάνθισμα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος:

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΤΑΜΠΟΥΡΛΟ (1956)

Δεν είμαστε πια ποιητές

παρά μονάχα

σύντροφοι

με μεγάλες πληγές και πιο μεγάλα όνειρα.

(Απλή κουβέντα)  

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΑΡ. 1 (1957):    

…και σμίγουν και χωρίζουν οι άνθρωποι
και δεν παίρνει τίποτα ο ένας απ’ τον άλλον. Γιατί ο έρωτας
είναι ο πιο δύσκολος δρόμος να γνωριστούν.    

Γιατί οι άνθρωποι, σύντροφε, ζουν απ’ τη στιγμή που βρίσκουν μια θέση
στη ζωή των άλλων.    

ΚΑΝΤΑΤΑ (1960):    

«Αύριο», λες,
και μέσα σ’ αυτήν τη μικρή αναβολή παραμονεύει ολόκληρο
το πελώριο ποτέ.    

Να ‘σαι τόσο πρόσκαιρος, και να κάνεις όνειρα
τόσο αιώνια!    

https://www.instagram.com/p/CZy7MjQrVUp/

ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1958-1964):    

αφού έζησα όλο το μαρτύριο της ελπίδας, έφτασα στο πιο απάνθρωπο έγκλημα: να πιστέψω στους ανθρώπους.    

(Ποίημα)      

Όταν λες: μισώ, ο πρώτος φόνος του κόσμου ξαναγίνεται μέσα σου.    

(Μικρή υπαρξιακή παρένθεση)    

Και κάθε βράδυ κοιμάσαι μ’ έναν θησαυρό: αυτήν την πολυσήμαντη αυριανή σου μέρα.    

(Από μέρα σε μέρα)    

η αμαρτία μας: ότι θελήσαμε πολλά, το έγκλημά μας: πράξαμε τόσα λίγα    

(Απόντες)    

Γι’ αυτό σου λέω
πρέπει να βρεις έναν άλλο τρόπο να ξεχωρίζεις τους ανθρώπους,
όχι να περιμένεις την πράξη – είναι τότε αργά.    

(Φίλιππος)    

ο ουρανίσκος μας είναι ένα κοιμητήρι όπου σαπίζουν
χιλιάδες ανείπωτα λόγια.    

(Πυλάδης)    

Το ρόλο μας τον διαλέξαμε οι ίδιοι εμείς – την πρώτη μέρα
που διστάσαμε να πάρουμε μια απόφαση ή που σταθήκαμε εύκολοι
σε μιαν αναβολή.    

Όλα όσα αρνηθήκαμε – αυτό είναι το πεπρωμένο μας.    

(Στέφανος)    

https://www.instagram.com/p/CWJsmemtb-x/

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ (1979):    

κι η ειλικρίνεια αρχίζει πάντα εκεί, που τέλειωσαν όλοι οι άλλοι τρόποι να σωθείς.    

(Το κλειδί του μυστηρίου)    

αυτό το τρυφερό βλέμμα μου ήταν για εντελώς ιδιωτική χρήση σαν

την αθανασία των ποιητών

(ανώμαλα πάθη)

Ο ΤΥΦΛΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΛΥΧΝΟ (1983):    

Η ζωή δεν έχει έλεος σαν τα παιδιά, ούτε φιλίες σαν την ποίηση.

Κι ο κόσμος μοιάζει της μητέρας μου: αγαπημένος

και χαμένος για πάντα.

(Ομοιότητες)

Ποτέ δε φανταζόμουν ότι τόσες πολλές μέρες κάνουν μια τόσο λίγη ζωή.    

(Τα ψεύδη του ημερολογίου)    

ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟΥ (1990):    

η σιωπή κάνει τον κόσμο πιο μεγάλο, η θλίψη πιο δίκαιο    

(Τραγούδι στο δρόμο)    

κι ο έρωτας είναι η τρέλα μας μπροστά στο ανέφικτο να γνωρίσει ο ένας τον άλλον –    

(Φύλλα ημερολογίου)    

Ο κόσμος μόνο όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει…    

(Ερωτήματα)    

Η ελπίδα που κάνει ακόμα πιο αβέβαιο τον κόσμο.    

(Η ελπίδα)     

Και μόνον όσοι πέθαναν νωρίς δεν έχασαν τον δρόμο.    

(Ο δρόμος)    

Οι τελευταίοι (1966)

Η ποίηση – ένας τρόπος

για να πεθαίνεις όλο και πιο δύσκολα κάθε μέρα…

(ένας ποιητής)

https://www.instagram.com/p/CN4oqH6HPNK/

Επιλογές βιβλίων:

The Blind Man with the Lamp - Book Odyssey

Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας - Book Odyssey

Βιολέτες για μια εποχή - Book Odyssey

Βιολί για μονόχειρα - Book Odyssey

Εγχειρίδιο ευθανασίας - Book Odyssey

Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα - Book Odyssey

Ο τυφλός με τον λύχνο - Book Odyssey

Ποίηση 1950 - 1966 - Book Odyssey

Ποίηση 1972- 1977 - Book Odyssey

Ποίηση 1979 - 1990 - Book Odyssey

Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου - Book Odyssey

Το εκκρεμές - Book Odyssey

Τραγουδάω όπως τραγουδάει το ποτάμι - Book Odyssey

Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου - Book Odyssey

Κι ένα ποίημα

«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος»

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα
ματώσουν απ’ τις φωνές
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες — μα ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων
Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζεις την αδικία.
Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή.
Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια
αφίνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες
μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα
αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου
έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς
εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω απ' τις οβίδες.
Δεν έχεις καιρό
δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί ν’ αφίσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη
ή το παιδί σου.
Δε θα διστάσεις.
Θ’ απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου
θ’ απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι
για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο.
Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς.
Το ξέρω, είναι όμορφο ν’ ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδι,
να κοιτάς έν’ άστρο, να ονειρεύεσαι
είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ’ το κόκκινο στόμα της αγάπης σου
να την ακούς να σου λέει τα όνειρά της για το μέλλον.
Μα εσύ πρέπει να τ’ αποχαιρετήσεις όλ’ αυτά και να ξεκινήσεις
γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ’ άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή και περισσότερα χρόνια
μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη,
τη μάνα σου και τον κόσμο.
Εσύ και μες απ’ το τετραγωνικό μέτρο του κελλιού σου
θα συνεχίζεις τον δρόμο σου πάνω στη γη.
Κι’ όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα
θα χτυπάς τον τοίχο του κελλιού σου με το δάχτυλο
απ’ τ’ άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία.
Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν’ ασπρίζουν τα μαλλιά σου
δε θα γερνάς.
Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος
Αφού όλο και νέοι αγώνες θ’ αρχίζουνε στον κόσμο
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό γράμμα στη μάνα σου
θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ’ αρχικά του ονόματός σου και μια λέξη: Ειρήνη
σα να ’γραφες όλη την ιστορία της ζωής σου.
Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό
να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξη ντουφέκια
σα να στεκόσουνα μπροστά σ’ ολάκαιρο το μέλλον.
Να μπορείς, απάνω απ’ την ομοβροντία που σε σκοτώνει
εσύ ν’ ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

[πηγή: Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, Κέδρος, Αθήναι 21979, σ. 121-124]