Νίκος Βατόπουλος: «Δεν φτάνει ένα 24ωρο για την Αθήνα»

Mε αφορμή το  βιβλίο του «Περπατώντας στην Αθήνα» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, που τώρα, μετά την επιτυχία του, μεταφράστηκε και κυκλοφορεί και στα αγγλικά!
Δρόμοι και γειτονιές που έχεις περπατήσει άπειρες φορές αρχίζουν ξαφνικά να σου προσφέρουν απλόχερα τη χαρά του καινούριου: η προσοχή σου στρέφεται σε λεπτομέρειες –ακροκέραμα, παραθυρόφυλλα, εξώστες, μισοκρυμμένα αίθρια– αλλά και σε μεγαλύτερες εικόνες –χαλάσματα μονοκατοικιών, πολυκατοικίες με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, σειρές σπιτιών με ιστορία πολλών δεκαετιών– που δεν είχες παρατηρήσει ποτέ ξανά στο παρελθόν.

Η Αθήνα σε προσκαλεί να την εξερευνήσεις από την αρχή, σαν να τη βλέπεις για πρώτη φορά. Γίνεσαι ένας ταξιδιώτης μέσα στην ίδια σου την πόλη. Αυτή τη σχεδόν μαγική εμπειρία ζεις διαβάζοντας το βιβλίο «Περπατώντας στην Αθήνα» (εκδ. Μεταίχμιο) του Νίκου Βατόπουλου, μια συλλογή κειμένων και φωτογραφιών από τις προσωπικές περιπλανήσεις του δημοσιογράφου στο κέντρο και στο απόκεντρο, μέχρι την Κυψέλη ή το Παγκράτι, που έχουν δημοσιευτεί μέσα στα τελευταία χρόνια στην «Καθημερινή». Ο δημοσιογράφος μάς ξεναγεί όχι στα εμβληματικά αξιοθέατα της πόλης, αλλά σε πιο άγνωστες, φαινομενικά δύστροπες, ίσως, αλλά τελικά αναπάντεχα γοητευτικές γωνιές της. 

Το «Περπατώντας στην Αθήνα» δεν είναι ταξιδιωτικός οδηγός: δεν ακολουθεί, ας πούμε, γραμμική αφήγηση ούτε παραθέτει πρακτικές πληροφορίες για τουρίστες, αλλά λειτουργεί μάλλον σαν το προσωπικό ημερολόγιο ενός λάτρη της Αθήνας ή σαν μια «μικρή ελεγεία σε μια μεγάλη πόλη», όπως το περιγράφει ο συγγραφέας του. Δημοσιογράφος με ειδίκευση σε θέματα αθηναϊκά και αστικού πολιτισμού, δημιουργός της διαδικτυακής ομάδας πολιτών «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα», ο Νίκος Βατόπουλος, με αφορμή αυτή την έκδοση και με βάση το πλούσιο ενεργητικό του, μίλησε στο AllYou.gr για την πόλη μας που μόνο δυνατά συναισθήματα μπορεί να εμπνεύσει.

Πώς προέκυψε η ειδίκευσή σας σε αθηναϊκά θέματα; Σας ενδιέφερε ανέκαθεν η Αθήνα;

«Aπό τότε που ήμουν παιδί παρατηρούσα το περιβάλλον γύρω μου. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, και οι πρώτες μου μνήμες είναι από την Πατησίων και τη Φωκίωνος Νέγρη, σε μια εποχή (δεκαετίες ’60 και ’70) που η Αθήνα ατένιζε το μέλλον με αισιοδοξία. Μεγάλωνα παράλληλα με την πόλη και αυτή η σχέση ήταν μια σχέση δυναμική, καθώς βίωνα τις αλλαγές του περιβάλλοντος με έναν τρόπο στοχαστικό αλλά και ενεργό. Πριν τελειώσω το σχολείο, άρχισα να φωτογραφίζω παλιά σπίτια περισσότερο από μια ανάγκη να ενισχύσω τον μηχανισμό της μνήμης. Όταν άρχισα να αρθρογραφώ στην "Καθημερινή", ήταν για μένα αυτονόητο ότι θα παρακολουθώ τα αθηναϊκά θέματα και άρχισα συστηματικά να γράφω για θέματα αστικού περιβάλλοντος, αθηναϊκής αρχιτεκτονικής και διατηρητέων κτιρίων».

Αν θα έπρεπε να ξεναγήσετε έναν επισκέπτη στην Αθήνα και είχατε μόνο ένα 24ωρο στη διάθεσή σας, ποια διαδρομή θα ακολουθούσατε, χονδρικά;

«Αν ο επισκέπτης ερχόταν για πρώτη φορά στην Αθήνα, θα του πρότεινα να περπατήσουμε στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και να ανεβούμε στην Ακρόπολη. Μουσείο Ακρόπολης και Πλάκα. Μουσείο Μπενάκη και Βυζαντινό ή Κυκλαδικής Τέχνης, μέχρι τελικής πτώσεως. Περπάτημα πολύ. Πάνω κάτω. Κάθε πόλη την καταλαβαίνεις περπατώντας. Για το βράδυ θα πρότεινα έξοδο στο Ηρώδειο αν είχε παράσταση, και περίπατο στα δρομάκια του Μακρυγιάννη. Η ερώτησή σας μας πείθει ότι δεν φτάνει ένα 24ωρο για την Αθήνα, γιατί είναι δύσκολο να αφήσει κανείς απέξω το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ή το Θησείο».

«Θα μείνει στην ιστορία της πόλης αυτή η περίοδος που ζούμε, στη διάρκεια της οποίας ένας τεράστιος αριθμός κτιρίων, που είχε ήδη αρχίσει να παρακμάζει με ταχείς ρυθμούς εδώ και πολλά χρόνια, εν τέλει αφέθηκε, εγκαταλείφθηκε και σάπισε» γράφατε το 2016. Από τότε έχετε παρατηρήσει σημάδια αναγέννησης ή η φθορά συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς;

«Η Αθήνα, παρά την κρίση, δεν παρουσιάζει στατικότητα. Υπάρχει κάμψη οικοδομικής δραστηριότητας, αλλά πολλές μεταβολές, όπως η αύξηση της τουριστικής κίνησης, επιδρούν στην ανανέωσή της. Πολλά διαμερίσματα έχουν ανακαινιστεί ως airbnb αλλά και άλλα τόσα έχουν αγοραστεί. Το πρόβλημα όμως παραμένει. Και αυτό είναι ένας γηρασμένος οικιστικός ιστός που ζητεί μεγάλες τομές. Μείζον πρόβλημα στην Αθήνα είναι η δυνατότητα προσέλκυσης νέων κατοίκων στο κέντρο και στις συνοικίες. Απαιτούνται κίνητρα για ανανέωση των κτιριακών υποδομών και βελτίωση των συνθηκών βελτίωσης, παράλληλα όμως απαιτείται πάταξη της ανομίας». 

Ποιος είναι ο σκοπός της διαδικτυακής ομάδας σας «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα»; Πώς μπορεί ο καθένας μας να βελτιώσει το αστικό τοπίο και την εμπειρία της ζωής μέσα σε αυτό;

«Το "Κάθε Σάββατο στην Αθήνα" γεννήθηκε το 2011 και γνώρισε μεγάλη ακμή και εξωστρέφεια την τριετία 2012-2014, στην καρδιά δηλαδή της οικονομικής κρίσης. Ηταν ένα φαινόμενο της εποχής όπως και πολλές ακόμα διαδικτυακές ομάδες πολιτών. Η διαφορά του "Κάθε Σάββατο στην Αθήνα" είναι η πυκνότητα των φυσικών συναντήσεων, 2-3 φορές την εβδομάδα, η επαφή του με τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης και το χτίσιμο μιας τεράστιας αλυσίδας φιλίας. Γεννήθηκαν φιλίες που συνεχίζουν.

»Η ομάδα έχει διαδικτυακή, κυρίως, παρουσία πλέον και αριθμεί πάνω από 35.000 μέλη. Η εμπειρία από την παρουσία της ομάδας στην πόλη ήταν πολύ διδακτική. Μας έμαθε την επίδραση που μπορεί να έχει το ταυτόχρονο κοινό βίωμα και τη διεύρυνση της εμπειρίας μέσα στο αστικό σύνολο. Μέσα από το "Κάθε Σάββατο στην Αθήνα" πολλοί φίλοι έμαθαν να αγαπούν την πόλη. Και η αγάπη αυτή είναι ισόβια». 

Με ποιον τρόπο θα μπορούσε η πόλη να εκμεταλλευτεί τον τίτλο «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018» προς όφελός της;

«Είναι μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουμε ξένους συγγραφείς που επισκέπτονται την Αθήνα και αυτό είναι σαφώς κάτι θετικό. Θα ήταν χρήσιμο να υπάρχουν και μερικά γεγονότα διεθνούς ενδιαφέροντος που να στρέψουν την προσοχή στην Αθήνα, όπως την παρουσίαση για πρώτη φορά ενός νέου βιβλίου, την εξαγγελία μιας συνεργασίας ή μιας δωρεάς, τη δικτύωση της Αθήνας με άλλες πόλεις, τη θέσπιση ενός βραβείου ή διαγωνισμού. Είναι σημαντικό κάθε ανάληψη ενός χρίσματος να συνοδεύεται από καινοτομίες και πρωτιές. Να υπάρχει δηλαδή παραγωγή πρωτογενούς υλικού». 

Φωτογραφία από το εσωτερικό του βιβλίου.

Αν δεν γράφατε για την Αθήνα, θα μπορούσατε να γράφετε για κάποια άλλη πόλη της Ελλάδας ή του κόσμου;

«Ναι. Αυτό που κάνω στην Αθήνα ξεκινάει σαφώς με αφετηρία τα βιώματά μου, αλλά επί της ουσίας ακολουθώ μια μέθοδο που μπορεί να εφαρμοστεί παντού. Προτείνω ένα βλέμμα, έναν τρόπο ανάγνωσης του περιβάλλοντος μέσα από την ιστορική διαστρωμάτωση, το παλίμψηστο της εμπειρίας και τη σκυταλοδρομία των γενεών. Με ενδιαφέρει η ανίχνευση του αφανούς και η ενιαία αφήγηση εποχών και γενεών. Έχω φωτογραφίσει και περπατήσει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας ή του κόσμου και έχω νιώσει μεγάλη συγκίνηση. Οι πόλεις όπου έχω νιώσει ιδιαίτερο κραδασμό είναι το Λονδίνο, η Βουδαπέστη, η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη. Στην Ελλάδα, με ενδιαφέρουν όλες οι πόλεις...».

Μια πόλη είναι κυρίως η αρχιτεκτονική ή οι ιστορίες της; 

«Είναι οι ιστορίες της που αποκρυσταλλώνονται στην αρχιτεκτονική της. Γι’ αυτό με ενδιαφέρουν πολύ οι περιοχές υψηλής πυκνότητας με βαθύ αστικό αποτύπωμα, οι παλιές λαϊκές συνοικίες ή οι σειρές μεσοαστικών διαμερισμάτων. Εκεί, νιώθω ότι ακούω αυτές τις ιστορίες που έρχονται από πολύ μακριά και εκβάλλουν στο σήμερα. Και το ενδιαφέρον είναι ότι ο καθένας από εμάς θα δει και θα ακούσει κάτι διαφορετικό. Κάθε πόλη είναι μια μεγάλη μήτρα αφηγήσεων». 

Τολμώντας ένα νοερό ταξίδι στο μέλλον της Αθήνας, για παράδειγμα εκατό χρόνια μετά, ποια σύγχρονα χαρακτηριστικά της, πιστεύετε, έχουν προοπτική να αντέξουν σε βάθος δεκαετιών;

«Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Μου αρέσουν τα ταξίδια στον χρόνο. Πιστεύω ότι δεν μπορούμε καν να υποψιαστούμε αυτά που θα συγκινούν τους κατοίκους αυτής της πόλης το 2118. Σκεφτείτε κατ’ αντιστοιχία ένα παρόμοιο ερώτημα να καλείται να το απαντήσει ένας άνθρωπος του 1918 και να επιχειρεί να φανταστεί τις εξελίξεις. Αυτό, όμως, που μπορούμε να πούμε με σχετική ασφάλεια είναι ότι η Αθήνα θα έχει προχωρήσει σε μια εντυπωσιακή ανανέωση του κτιριακού της αποθέματος.

»Η θάλασσα των πολυκατοικιών του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα θα αντικαθίσταται σταδιακά, καθώς θα είναι ασύμφορη και ατελέσφορη η αποκατάστασή τους. Νέα αρχιτεκτονικά ορόσημα μετά το 2030 θα συγκαταλέγονται στη βεντάλια των αθηναϊκών αξιοθέατων μαζί με τα διαχρονικά ιστορικά μνημεία από τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Η Αθήνα θα είναι μία πρωτεύουσα σχεδόν 300 ετών και το βάθος των γενεών θα δίνει άλλη κατανόηση. Αυτό που θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον είναι η κατάκτηση μιας διευρυμένης αντίληψης της έννοιας του Αθηναίου, που και αυτή θα αντανακλά στην όψη και στη λειτουργία της πόλης.

»Πάντως, πιστεύω ότι η Αθήνα θα γνωρίσει περίοδο ακμής όσο προχωράει ο 21ος αιώνας, απλώς η δύσκολη περίοδος θα αφήσει σημαντικά τραύματα. Οι πόλεις έχουν φυσικούς μηχανισμούς αναγέννησης και η Αθήνα χρειάζεται πολιτικές που θα της επιτρέψουν να γίνει οικονομικό και πνευματικό-εκπαιδευτικό κέντρο, ώστε να δημιουργήσει πλούτο. Είναι αδιανόητο μια πόλη σαν την Αθήνα να μην μπορεί να ακτινοβολεί».