"Εδώ Πολυτεχνείο"

Ήταν  14 Νοεμβρίου 1973. Οι φοιτητές οχυρώθηκαν στο κτήριο του Πολυτεχνείου. Ο ανεξάρτητος ραδιοφωνικός  σταθμός τους άρχισε να εκπέμπει:  «Εδώ Πολυτεχνείο».
Tο πλήθος  άρχισε να μαζεύεται. Αυθόρμητα.  Σε λίγη ώρα έφτανε μέχρι την Ομόνοια. Μια μαζική εκδήλωση, ενάντια  στο καθεστώς της χούντας των συνταγματαρχών. Η αρχή του τέλους της δικτατορίας.
Βράδυ της 17ης Νοέμβρη. Επικό φινάλε με τον εθνικό ύμνο στο ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου.
«Πατήστε τους όλους, ρίξτε  σε όποιον αντισταθεί», ήταν η τελευταία εντολή του Ντερτιλή, πριν το τανκ γκρεμίσει την κεντρική πύλη
«Αδέρφια είμαστε άοπλοι», φώναζε σπαρακτικά μια φωνή στο ραδιόφωνο
Το Πολυτεχνείο, 45 χρόνια μετά, είναι ακόμα το κυνήγι ενός ονείρου που παραμένει ανεκπλήρωτο, η μνήμη που αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου.

Δημήτρης Κουμάνταρος*, δημοσιογράφος
Σε μένα - εσένα, που καταγγέλλω τους πάντες και τα πάντα, δίχως τίποτα να προτείνω. Που επιρρίπτω μόνο, δίχως να αναλαμβάνω ευθύνες. Που φανατίζομαι και θεωρώ τον εαυτό μου πάνσοφο και τους άλλους ηλίθιους. Που νομίζω ότι η δικαίωσή του ή η δικαίωση της ομάδας μου δικαιώνει και όλη την κοινωνία. Που δεν αντιλαμβάνομαι ότι είμαι ένα άμοιρο και ταυτόχρονα ένα αυτόβουλο γρανάζι ενός συνόλου, αλλά διαχωρίζομαι ψευδαισθησιακά από αυτό. Που κοιτάζω μόνο την πάρτη μου, είτε αδιαφορώντας για τα κοινά είτε ασχολούμενος εργολαβικά με αυτά. Που φωνάζω πρώτος "βγάλτε το φίδι από την τρύπα" ή υποδεικνύω πως να βγει, αλλά βάζω τελευταίος το χέρι μέσα.

Σε μένα - εσένα τον φανατικό και σίγουρο κομμουνιστή, ορθόδοξο, μουσουλμάνο, βουδιστή, σοσιαλιστή, οικολόγο, νεοφιλελεύθερο, αναρχικό, φασίστα, εθνικιστή, αντιεθνικιστή, επαναστάτη, αντεπαναστάτη.
Αξίζει κανείς να αντιστέκεται.
Μα...
Μα δεν είπαμε "ότι θέλει δουλειά πολύ, θέλει νεκροί χιλιάδες να ‘ναι στους τροχούς, θέλει και οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους" και όχι μόνο τις συμβουλές τους.

* Ο Δημήτρης έφυγε, αναπάντεχα, από κοντά μας τον Μάρτιο του 2017
   

Γιάγκος Ανδρεάδης,  Καθηγητής Πανεπιστημίου
Το να γραφεί η επιστημονική και βιωματική αλήθεια για το Πολυτεχνείο είναι έργο απαραίτητο για να κατακτήσουμε την πολιτική ωριμότητα που μας λείπει δραματικά. Αυτό όχι μόνο δεν θα αμαυρώσει το μήνυμά του αλλά θα αναδείξει την βαθύτερη ουσία του. Το Πολυτεχνείο υπήρξε μια στιγμή κατά την οποία πολλοί άνθρωποι στην πατρίδα μας, κατά κύριο λόγο, νέοι αψήφησαν το θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχαν για να υπερασπιστούν την αξιοπρέπειά τους και να διεκδικήσουν την πολιτική τους ελευθερία. Αυτό που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να τους μνημονεύουμε τελετουργικά, είτε να τους αντιγράφουμε στατιστικά και επιφανειακά, αλλά να εμπνεόμαστε για να διεκδικήσουμε στις σημερινές δραματικές συνθήκες, τη δική μας εθνική και κοινωνική αξιοπρέπεια και ελευθερία.  

Ο Δημήτρης Κουμάνταρος και ο Γιάγκος Ανδρεάδης ήταν δυο από τους "ανώνυμους" πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου. Ρομαντικοί επαναστάτες. Χωρίς άλλοθι.
    

Το Πολυτεχνείο, οι ποιητές μας, εμείς:

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ Το αγόρι και η πόρτα   
Εκεί που έπεσε είναι μια κόκκινη λίμνη, ένα κόκκινο δέντρο, ένα κόκκινο πουλί.   Σηκώθηκε όρθια η πεσμένη καγκελόπορτα- χιλιάδες άλογα. Λαός καβαλίκεψε. Κομνηνέ! - φωνάξαμε. Γύρισε και μας κοίταξε δε φορούσε επίδεσμο ούτε στεφάνι. Άσπρα άλογα, κόκκινα άλογα και μαύρα, πιο μαύρα- καλπασμός, - η ιστορία. Να προφτάσουμε.           

ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ 1050 Χιλιόκυκλοι
"Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο!" Αυτή η φωνή που τρέμει στον αέρα, δεν σούστειλε ένα μήνυμα μητέρα, αυτή η φωνή δεν ήτανε του γιού σου, ήταν φωνές χιλιάδες του λαού σου. "Εδώ Πολυτεχνείο ,εδώ Πολυτεχνείο!" Μιλάει ένα κορίτσι κι ένα αγόρι, εκπέμπουνε τραγούδι μοιρολόι, χίλιες πενήντα αντένες η λαχτάρα, σε στόματα μανάδων η κατάρα. Και τα κορίτσια και τ' αγόρια που μιλούσαν, τρεις μέρες και τρεις νύχτες δεν μετρούσαν, δοκίμαζαν τις λέξεις με αγωνία, κι αλλάζανε ρυθμό στην ιστορία.   "Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο!" Γραμμένα μένουν τα ονόματα στο αρχείο, δεν αναφέρονται οι νεκροί που είναι στο ψυγείο, λένε πως είναι τέσσερις κι είναι εκατό οι μανάδες, πρώτα σκοτώθηκε η φωνή και σώπασαν χιλιάδες.    

 
 
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ Εδώ Πολυτεχνείο...   
Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ καλώ βοήθεια, πρόφτασε, λαέ, βοήθεια, πρόφτασε, λαέ, σκοτώνουν τα παιδιά σου, οϊμέ! Τα νιάτα που έστησαν εδώ του Αγώνα τραγικόν χορό και τραγουδούν τη Λευτεριά, σου τα σκοτώνουν τα παιδιά. Της βίας ο δούλος ο μωρός δουλέμπορος, φονιάς μιαρός, σκοτώνει, λαέ, τα τέκνα σου, τ' αγόρια, τα κορίτσια σου.   Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ τα νιάτα σέρνουνε χορό. Της Επιστήμης τα παιδιά και τραγουδάν τη Λευτεριά. Εδώ της νιότης ο άξιος νους, που χτίζει θέατρα, ναούς, σκεδιάζει ιδέες και μηχανές και δένει το αύριο με το χτες,   Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ μέσα στης τέχνης το ιερό σκοτώνει η βία τα παιδιά που τραγουδούν τη Λευτεριά. Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ γίνεται ανήκουστο κακό! Της βίας ο δούλος ο μωρός του Χάρου μαύρος έμπορος, σφάζει τα τέκνα του λαού. τη νιότη, την ελπίδα του, το άνθος του αύριο, τον καρπό της τέχνης και της γνώσης, ω! Εδώ Πολυτεχνείου κραυγή καλούν το Χρέος κι η Τιμή Λαέ μας, βοήθα τα παιδιά. Ο αγώνας για τη Λευτεριά.         

ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Φοβᾶμαι...
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἑφτὰ χρόνια ἔκαναν πὼς δὲν εἶχαν πάρει χαμπάρι καὶ μία ὡραία πρωία μεσοῦντος κάποιου Ἰουλίου βγῆκαν στὶς πλατεῖες μὲ σημαιάκια κραυγάζοντας «δῶστε τὴ χούντα στὸ λαό». Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μὲ καταλερωμένη τὴ φωλιὰ πασχίζουν τώρα νὰ βροῦν λεκέδες στὴ δική σου.   Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ σοῦ κλείναν τὴν πόρτα μὴν τυχὸν καὶ τοὺς δώσεις κουπόνια καὶ τώρα τοὺς βλέπεις στὸ Πολυτεχνεῖο νὰ καταθέτουν γαρίφαλα καὶ νὰ δακρύζουν.   Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γέμιζαν τὶς ταβέρνες καὶ τὰ σπάζαν στὰ μπουζούκια κάθε βράδυ καὶ τώρα τὰ ξανασπάζουν ὅταν τοὺς πιάνει τὸ μεράκι τῆς Φαραντούρη καὶ ἔχουν καὶ «ἀπόψεις».  Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἄλλαζαν πεζοδρόμιο ὅταν σὲ συναντοῦσαν καὶ τώρα σὲ λοιδοροῦν γιατὶ, λέει, δὲν βαδίζεις ἴσιο δρόμο.  Φοβᾶμαι, φοβᾶμαι πολλοὺς ἀνθρώπους.  Φέτος φοβήθηκα ἀκόμη περισσότερο.   

          
 
ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ «Εδώ Πολυτεχνείο»   
Στον άγιο ήχο της φωνής: «Εδώ Πολυτεχνείο!...» στο κάλεσμα της νιότης μας, που φέρνει προς το φως άστραψε σ' όλες τις ψυχές τ' άφταστο μεγαλείο της Λευτεριάς και ξέσπασε κάθε καημός κρυφός!  Τ' ατράνταχτα τα στήθια σας, παιδιά, γινήκαν κάστρα, και πάλεψαν σκληρά κι ορθά με τανκς και με πιστόλια σαν η ψυχή σας έφερνε στον ουρανό και στ' άστρα το θρίαμβο της Λευτεριάς, μες σε βροχή από βόλια.   Στα παλληκάρια που' πεσαν στην άνιση την πάλη  δόξα τούς πρέπει και τιμή μες σε χιλιάδες χρόνια! Μα και σε σας που ζήσατε, για να χαρείτε πάλι ολάκαιρη την Λευτεριά, την πάμφωτη κι αιώνια!...

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ Μικρός τύμβος (Πολυτεχνείο)   
Δίχως τουφέκι και σπαθί, με τον ήλιο στο μέτωπο, υπήρξατε ήρωες και ποιητές μαζί. Είστε το Ποίημα. Απλώνοντας το χέρι μου δεν φτάνει ως εκεί που ωραία λουλούδια τις μορφές σας Λιτανεύει ο αέρας της αρετής. Ω παιδιά μου, Μπροστά σ' αυτό το ποίημα μετράει μόνο η σιωπή.   

 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ Το σώμα και το αίμα  
Ακόμα μια δοκιμή για ένα ποίημα του Πολυτεχνείου (1977) Ο ένας γράφει συνθήματα στους τοίχους ο άλλος φωνάζει συνθήματα πάνω απ' τους δρόμους ο τρίτος φοράει το παράθυρο τραγουδάει ανοιχτός Ρωμιοσύνη Ρωμιοσύνη τους τραυματίες τους κουβάλησαν στη βιβλιοθήκη η μια παλάμη αμπελόφυλλου στο χτυπημένο γόνατο αγάλματα λυπημένα μες στους καπνούς -πού τον ξεχάσατε τον έρωτα σπουδαστές οικοδόμοι κατάρες πλακάτ ζητωκραυγές σημαίες έρωτας είναι τ' όνειρο έρωτας είναι ο κόσμος χαμηλωμένο κούτελο του ταύρου έρχονται κι άλλοι κι άλλοι μικρά μεγάλα σκολιαρόπαιδα με μια φούχτα στραγάλια με τσάντες δυο κόκκινα πουλιά σταυρωτά ζωγραφισμένα στα τετράδιά τους οι νεόνυμφοι βγήκαν απ' το φωτογραφείο δένουν τις άσπρες ταινίες στο κιγκλίδωμα τυφλοί λαχειοπώλες μια όρθια κιθάρα λαμπιόνια φαρμακείων νυχτώνει η πολιτεία ηλεκτρικοί αριθμοί κλεισμένα θέατρα κλεισμένα τα μικρά τεφτέρια τα υπόγεια ποιήματα τα τρύπια λουλούδια η μυστική γεωγραφία ανεβαίνει βουβή πάνω απ' τη νύχτα απ' το απόρθητο βάθος απόψε είναι ο καιρός για όλα λέει απόψε είναι η συνέχεια όλων λέει αύριο για όλο τον άνθρωπο για όλο το μέλλον έτσι είπε πάνω στη στέγη κράταγε ένα μεγάλο αόρατο τιμόνι κι έστριβε την πολιτεία κάτω απ την άσφαλτο ακουγόταν ο θόρυβος του κόσμου ένα μαύρο σκυλί ένα καλάθι ένας μικρός καθρέφτης δυο τεράστια παπούτσια του πικρού γελωτοποιού και το σπασμένο ποτήρι κι η μυρωδιά απ' τη φουφού του καστανά μεγάλη σαν καράβι.          

ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΑΡΑΝΤΗΣ Εδώ Πολυτεχνείο   
Τρείς νύχτες καίγανε οι φωτιές την τελευταία ακούστηκαν καμπάνες Κάπου αλλού θα παίζεται η ζωή μας σκέφτηκα και τότε τον είδα λαμπαδιασμένο απ' τις ζητωκρυαγές να τρέχει προς το θάνατο Αλέξανδρε του φώναξα Αλέξανδρε κι ύστερα πιο σπαραχτικά Αλέξανδρεεε, πάλι και πάλι Καθώς έσκυψα να τον σηκώσω από την άσφαλτο δε βρήκα παρά στάχτη Σ' όλους τους δρόμους οι στρατιώτες πυροβολούσαν το φόβο τους.

*Τα ποιήματα είναι από την ανθολογία του Ηλία Γκρη ΄Το μελάνι φωνάζει – Η 17η Νοέμβρη στη λογοτεχνία', εκδόσεις Μεταίχμιο.