Αθηνά Χατζή: Ο έρωτας και η πόλη

Πέντε ήρωες ζουν τη μεταμόρφωση της Αθήνας από το 2008, όταν τυλίγεται στις φλόγες μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, μέχρι το 2012, που έχει βυθιστεί στην οικονομική κρίση. Στο μεταξύ ζουν τις δικές τους παράλληλες -και ενιότε αλληλοσυνδεόμενες- πραγματικότητες καθώς μπλέκονται σε ένα ερωτικό... πολύγωνο. Είναι η Νταίζη που θαυμάζει την Αλίκη αλλά τον «Λευτέρη» τον παραδέχεται μόνο από τη Μοσχολιού, ο Γιάννης που δηλώνει εισοδηματίας ενώ είναι αισθηματίας, ο Σίμος που κρύβει ξυράφια σε νεράντζια και ζωγραφίζει νεράιδες στους τοίχους, η Άννα που ζει λαθραία και καταχρηστικά, και ο Τάκης που επιμένει να αναζητά τη χαμένη του νιότη κάτω από ποδόγυρους.

Είναι τα φανταστικά πρόσωπα που μας συστήνει το «Η θάλασσα έφυγε», ένα βιβλίο με συναισθηματικές και άλλες εκρήξεις, αποδράσεις και περιπλανήσεις. Η συγγραφέας του, Αθηνά Χατζή, είναι μια νεαρή γυναίκα με εντυπωσιακό ενεργητικό: εκτός του έχει γράψει δύο ακόμη βιβλία -«Η ελεγεία της σαπουνόπερας» (2005) και «La Sagrada Familia» (2009)- και συγγράψει το σενάριο μιας ταινίας («Άτις», σε συνεργασία με το σκηνοθέτη Άντυ Παπαδημητρίου), είναι διδάκτορας αρχαιολόγος-ιστορικός τέχνης, που έχει διδάξει στα πανεπιστήμια Berkeley, Πατρών, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Διατηρεί το δικό της blog (www.athenadivina.com) και αυτή την περίοδο μελετά την πρωτοκυκλαδική γλυπτική και... το σύγχρονο αθηναϊκό γκράφιτι. Μιλήσαμε μαζί της για τα συναισθήματα που ορίζουν τη ζωή μας, τις γοητευτικές γειτονιές της πόλης και για τη γραφή στην εποχή των smartphones.

Οι επιλογές των ηρώων σας στον έρωτα είναι αναπάντεχες, ξαφνιάζουν τον αναγνώστη. Ο έρωτας είναι απρόβλεπτος ή μήπως στην πραγματικότητα ακολουθεί συγκεκριμένα μοτίβα;

«Ασφαλώς ο έρωτας ακολουθεί μοτίβα, καθώς είθισται να ερωτευόμαστε πρότυπα που ενοικούν ήδη εντός μας πριν αντικρίσουμε καν το αντικείμενο του πόθου μας – ήδη ο Πλάτων μας το επισημαίνει στο Συμπόσιόν του. Οι ερωτικές επιλογές των ηρώων μου είναι εσκεμμένα από απρόβλεπτες έως ίσως ακραίες σε ορισμένες περιπτώσεις γιατί η μυθοπλασία ενέχει την υπερβολή. Ο έρωτας φαίνεται να είναι εκείνο το στοιχείο που προσπερνά εμπόδια τάξης, ηλικίας, εμφάνισης, ευφυΐας κ.λπ. ανάγοντας το χημικό/ορμονικό παροξυσμό σε πρώτιστο μέλημα, ενδεδυμένο με συναίσθημα. 

»Το απρόβλεπτο στοιχείο ωστόσο δεν αίρεται. Καθώς η ερωτική επιθυμία φαίνεται να μας ακολουθεί μέχρι το έσχατο όριο του βίου μας, καθώς ωριμάζουν οι προσωπικότητες και διαμορφώνονται οι στάσεις ζωής, μέσα από εμπειρίες, τραύματα, απορρίψεις και αποδοχές, καταπιέσεις και απελευθερωτικές καταστάσεις σχέσεων, το ερωτικό μας ζητούμενο εξελίσσεται και, ναι, ενδέχεται κάποτε να μας ξαφνιάσει» . 

Γράφετε ότι ο κόσμος που εισέπραξε πράξεις αγάπης είναι προορισμένος να καταλήγει με πρόσημο θετικό. Είναι θετικό το πρόσημο στο δικό μας κόσμο ή χρειαζόμαστε περισσότερες πράξεις αγάπης;

«Ποτέ δεν είναι αρκετές οι πράξεις αγάπης, ατομικές και συλλογικές. Είναι όμως πάντοτε ικανές να προσδίδουν θετικό πρόσημο στον κόσμο. Στερηθήκαμε την αγάπη, γι’ αυτό αγριέψαμε. Η αγάπη είναι μια επίπονη διαδικασία αποδοχής εαυτών τε και αλλήλων με ρωγμές και χάσματα, κι εδώ διαφέρει από τον έρωτα που φιλτράρει τα πάντα στο επιτυχέστερο photoshop ιδιοσυγκρασιών. Η αγάπη είναι διαδικασία δυναμική και, όπως εύστοχα είπε ο Απόστολος πολύ πριν από μένα, επιμένει. 

»Σε μία ευρύτερη θεώρηση, ναι, δυστυχώς, ο κόσμος στερείται αγάπης και βρίθει θηριωδίας και βίαιου παραλογισμού. Στη μικρή κλίμακα όμως, διαπιστώνω πως μάθαμε μέσα από τη φρίκη να αγαπάμε λίγο περισσότερο τον άνθρωπο ως ον ατελές και χρήζον προστασίας. Πλήθυναν οι πράξεις αγάπης μέσα στην αγριότητα των τελευταίων ετών. Κι αυτό είναι το μόνο κέρδος που θα απομείνει, αν και ίσως ποτέ δεν θα καταγραφεί στις επίσημες αναλύσεις της εποχής που διανύουμε».

Γιατί επιλέξατε να παραχωρήσετε τον επίλογο του βιβλίου στην Νταίζη (σ.σ. ένα «λαϊκό κορίτσι»), ανάμεσα σε τόσους ήρωες; Τι κάνει για εσάς ξεχωριστό έναν ήρωα;

«Η αφορμή για το βιβλίο ήταν η ιδέα μιας απλής, συνηθισμένης κοπέλας με το όνομα Νταίζη και η διερεύνηση του βίου μιας γυναίκας που ζει διχασμένη ανάμεσα στο δίπολο: Νταίζη Ντακ, αιώνια αρραβωνιαστικιά με τα στραβοπόδαρα, ή Νταίζη Ντιουκ, αιώνια ξαδέρφη-αντικείμενο του πόθου με τις ποδάρες. Η Νταίζη ενέχει στοιχεία σουρεαλισμού ως προς τις αντιδράσεις της και τις επιλογές της. Ως ένα σημείο συμβολίζει την παρούσα Ελλάδα στη συγχυσμένη ψυχοσύνθεσή της και την κατά το δοκούν προσαρμοζόμενη κοσμοθεωρία της. Η Νταίζη είναι ένας άνθρωπος έξω από μένα, τις ευκολίες της δεν τις κατανοώ και με γοήτευσε εξαρχής η ιδέα της. Όπως η Ελλάδα, η Νταίζη περνάει σταδιακά από τη ζωή-σαπουνόφουσκα στον άχαρο βίο του ηττημένου κι όπως η Ελλάδα, “ξανά προς τη δόξα τραβά”. Επεδίωξα γι’ αυτό το βιβλίο μου κατάληξη αισιόδοξη και η Νταίζη ήταν η ιδανική πρέσβειρά της. Δεν επιδίωξα όμως ευτυχισμένο τέλος – δεν πιστεύω σε προδιαγεγραμμένες ευτυχίες, αλλά στην πιθανότητα χαράς που έρχεται από μέσα.

»Όσο για το τι κάνει ξεχωριστό έναν ήρωα, η απάντηση εξαρτάται κάθε φορά από τον ήρωα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, αλλά και από τη δική μου φάση την περίοδο της διαμόρφωσής του. Την Νταίζη την ξεχώρισα για το θράσος της και αργότερα, εκεί που χρειάστηκε, για τις γενναίες παραδοχές της και την αποδοχή της ατομικής ευθύνης, κι ας μη διάβασε ποτέ της Κορνήλιο Καστοριάδη». 

Είναι έντονες οι εικόνες της Αθήνας στο βιβλίο. Ποιες περιοχές και γωνιές της πόλης φαντάζεστε ευκολότερα ως σκηνικό για τις ιστορίες σας;

«”Η θάλασσα έφυγε” είναι το αντίδωρό μου στο αθηναϊκό άστυ, για το δώρον της ζωής μέσα σε αυτό. Οφειλόμενο χρόνια, το δίνω τώρα, κόντρα στην απαξίωση της πόλης. Η πόλη δεν είναι άσχημη, έχω κουραστεί με αυτό το κλισέ, η δική μας ασχήμια και το δικό μας ασχημονείν αντανακλώνται πάνω της. Ιδανικά σκηνικά σημεία του κέντρου, που τα περπάτησα και για το βιβλίο και για μια μελέτη για το αθηναϊκό street art που ολοκληρώνω αυτόν τον καιρό: το Μεταξουργείο και ο Βοτανικός, στον χώρο των αποθηκών και του χάσκοντος, εν είδει Βαβέλ, ημιτελούς βωβείου εγχειρήματος˙ τα Εξάρχεια, ιδίως ψηλά προς τον Λυκαβηττό και ο Αι-Γιώργης στην κορυφή του λόφου˙ η έρημη οδός Σταδίου και τα κλειστά κτήρια της Ομόνοιας˙ η αναζωογονημένη πλατεία Αγίας Ειρήνης και οι πέριξ οδοί˙ ο Εθνικός Κήπος˙ ο Λόφος του Αρδηττού. Τέλος, ο Υμηττός, το “τρελό” βουνό, που ορίζει τον χαρακτήρα της πόλης από αρχαιοτάτων χρόνων». 

Οι ιστορίες του «Η θάλασσα έφυγε» έχουν ως αφετηρία την Αθήνα του 2008. Πόσο έχει αλλάξει η πόλη μέσα σε αυτά τα έξι χρόνια;

«Η πόλη άλλαξε άρδην, δυστυχώς προς το χειρότερο. Ιδίως μετά το πρώτο ξέσπασμα και ξάφνιασμα του Δεκέμβρη του 2008, τη βίαιη διετία 2010-2012, με κορύφωση το φρικτό χειμώνα του 2012. Η πόλη, το κέντρο της, η καρδιά του αθηναϊκού άστεως, δεν ερήμωσε απλώς, ερημοποιήθηκε, κατ’ αναλογία προς το γεωλογικό φαινόμενο της ερημοποίησης εδαφών -όπως έχω αναπτύξει αλλού παλαιότερα- και αυτή η εξέλιξη επέφερε μαρασμό, απομάκρυνση των κατοίκων, όχι μόνο σωματική αλλά και συναισθηματική, και απαξίωση του κέντρου. Οι Έλληνες έτσι κι αλλιώς δεν έχουν διαμορφωμένη σχέση ευθύνης προς το δημόσιο (ή γενικά το μη αυστηρά ιδιωτικό) χώρο, κάτι που καθίσταται σαφές από καθημερινές τετριμμένες καταστάσεις, π.χ. από τις συνελεύσεις πολυκατοικιών. 

»Σιγά σιγά η Αθήνα συνέρχεται, κατά τη γνώμη μου όχι γιατί ήλθε (;), έρχεται (;) η ανάπτυξη, αλλά γιατί οι κάτοικοί της μετά το αρχικό σοκ προσαρμόστηκαν στη νέα κατάσταση και ανέκαμψαν πρωτίστως ψυχολογικά και δευτερευόντως ορισμένοι και οικονομικά. Έφυγαν κάποιοι, έμειναν αρκετοί. Οι αλλαγές κινούνται επί του παρόντος σε δύο άξονες: Από τη μία είναι τα μεγάλα έργα, προς το παρόν η Νέα Λυρική (είναι πολύ πρόσφατη η είδηση του “παγώματος” της πεζοδρόμησης της οδού Πανεπιστημίου και της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου της πόλης). Από την άλλη είναι οι μικρής κλίμακας κυρίως εστίασης χώροι, που αντικαθιστούν σταδιακά τα εμπορικά καταστήματα του κέντρου. Τα κουφάρια του Αττικόν και του Απόλλων όμως στέκονται μάρτυρες εύγλωττοι του ολέθρου που βίωσε μια κοινωνία εν καιρώ ειρήνης και τύποις ευταξίας. Αυτό ας το θυμόμαστε και μετά την κτηριακή αποκατάστασή τους που μοιραία κάποτε θα συντελεσθεί μετά βαΐων και κλάδων». 

Δεδομένου ότι έχετε και ένα μπλογκ, πώς έχουν επηρεάσει η ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο τον τρόπο με τον οποίο γράφετε; 

«Το athenadivina.com είναι η μετεξέλιξη του ταξιδιωτικού μου μπλογκ, ενεργού από το 2009-2013. Αλλιώς γράφω στο μπλογκ, αλλιώς στα έργα μυθοπλασίας μου, αλλιώς στις επιστημονικές μου δημοσιεύσεις. Το στίγμα βεβαίως, το ύφος, το ειδοποιό στοιχείο του συγγραφέα, δεν αλλάζει.  Μια πρακτική άποψη από την οποία έχει επηρεαστεί το γράψιμό μου είναι η εξής: αν και εξακολουθώ να κρατώ χειρόγραφες σημειώσεις, σημαντικό μέρος του υλικού καταγράφεται εδώ και χρόνια στη λειτουργία “Σημειώσεις” του έξυπνου κινητού μου. Έτσι κατέγραψα γύρω στις 20.000 λέξεις σχετικές με τη “Θάλασσα”, αν και δεν τις χρησιμοποίησα όλες. Κατά τα λοιπά, στη διαδικασία του μυθιστορήματος είμαι πιστή στις παραδοσιακές φόρμες. Γράφω το είδος που προτιμώ να διαβάζω». 

Το «Η θάλασσα έφυγε» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Στις 2/12 στις 19.30 ο Πολυχώρος Μεταίχμιο διοργανώνει εκδήλωση όπου μπορείτε να γνωρίσετε τη συγγραφέα, συνοδεία ποτού και μουσικής από το σάουντρακ του βιβλίου.

Φωτό: Petros Yassemis