«Έχουμε καθήκον να δημιουργήσουμε τέχνη που να θεραπεύει τον πόνο και τα αίτια του πόνου» Σίσσυ Δουτσίου

 Με αφορμή το 9ο International Video Poetry Festival που ξεκινάει την Κυριακή 6 Ιουνίου είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη Σίσσυ Δουτσίου από το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών κι επιμελήτρια του Φεστιβάλ.

Πώς νιώθατε να σχεδιάζετε ένα διεθνές φεστιβάλ γνωρίζοντας ότι μπορεί να ακυρωθεί, να ματαιωθεί ή να γίνει διαδικτυακά;

Όταν ανακοινώσαμε το Κάλεσμα συμμετοχής καλλιτεχνών στο φεστιβάλ ήταν Ιούλιος του 2020. Η Ελλάδα ακόμα δεν είχε επιβεβαιωμένα κρούσματα Covid-19 (τότε) οπότε μπορούσαμε να διοργανώσουμε με σιγουριά το φεστιβάλ. Οι εκδηλώσεις στον δημόσιο χώρο, οι θεατρικές παραστάσεις, οι κινηματογραφικές προβολές, όλα τα πολιτιστικά δρώμενα πραγματοποιούνταν δίχως περιοριστικά μέτρα. Όταν η Ελλάδα, γύρω στο Φεβρουάριο του 2020 βρέθηκε στον κυκλώνα μιας πανδημίας και ακολούθησε με τη σειρά της το τρενάκι του φόβου αργήσαμε να συνειδητοποιήσουμε και να αντιμετωπίσουμε τις αλλαγές που αυτό επέφερε στην καθημερινότητα μας, στα μελλοντικά μας σχέδια, στις ζωές μας. Τίποτα δεν ήτανε σίγουρο - όπως ακόμα -, κανένα πρόγραμμα δεν μπορούσε να στηθεί επάνω σε μια παγκόσμια αβεβαιότητα και αμφιβολία, όλα τα καλλιτεχνικά μας σχέδια, και όχι μόνο, εξαρτιότανε από το ιστορικό γεγονός που βιώναμε όλοι σε ολόκληρο τον πλανήτη, από την πανδημία και από τη διαχείριση αυτής από τους εκάστοτε κυβερνήτες. Για πολλούς μήνες προσπαθούσαμε να βρούμε τρόπους να οργανώσουμε το φεστιβάλ όπως κάθε χρόνο, με κόσμο, σε διαφορετικές παράλληλες εκδηλώσεις, ζωντανές αναγνώσεις και βιντεοπροβολές.

Αυτό που εξέπληξε όλη την ομάδα του φεστιβάλ ήταν οι διαπροσωπικές σχέσεις που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια συνομιλιών, βιντεοκλήσεων, τηλεφωνικών κλήσεων, αλληλογραφίας, ηλεκτρονικής και ταχυδρομικής με σκηνοθέτες και ποιητές από όλο τον κόσμο.

Αυτή τη φορά οι video artists, οι performers, όλοι που εν τέλη συμμετέχουν στο φεστιβάλ επικοινωνούσαν μαζί μας σε πιο προσωπικό επίπεδο, εκφράζοντας την αγωνία τους και εκδηλώνοντας όλη τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη τους να υπάρξουν καλλιτεχνικά κάπου, σε μια σκηνή, σε μια διεθνή ψηφιακή πλατφόρμα, να μοιραστούν και να επικοινωνήσουν το έργο τους, τις σκέψεις τους για τον κόσμο.

Όλοι μαζί συμπάσχαμε πλέον πολύ περισσότερο σε μια οποιαδήποτε μελλοντική ακύρωση κάθε πιθανού καλλιτεχνικού γεγονότος στον κόσμο. Η τέχνη έχει γίνει πιο ανθρώπινη καθώς η επιδημία απειλεί τον καθένα μας. Αρκετοί θέλανε να ταξιδέψουν, να επισκεφτούν το φεστιβάλ μας και να παρουσιάσουνε τα έργα τους στο Αθηναϊκό κοινό. Αυτό δεν πραγματοποιήθηκε τώρα αλλά του χρόνου, αν οι συνθήκες το επιτρέψουν, τους περιμένουμε όλους και όλες.

Ποιες οι δυσκολίες και ποιες οι προκλήσεις σε σχέση με τα προηγούμενα φεστιβάλ;

Για πρώτη φορά ως Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών αποφασίσαμε να διοργανώσουμε ένα ψηφιακό φεστιβάλ. Ο όγκος των projects που λαμβάναμε ήταν πολύ μεγάλος, περίπου 2.000 έργα κατατέθηκαν στο φεστιβάλ, από τα οποία θα προβληθούν 253 από αυτά. Χρειάστηκε να επεκτείνουμε τις συνεργασίες μας με την εταιρεία ψηφιακής καινοτομίας ΝΥΜ από την Ελβετία και να είμαστε σε καθημερινή επαφή με τον developer ώστε να δημιουργήσουμε από το μηδέν τη διεθνή ψηφιακή πλατφόρμα βιντεοποίησης filmpoetry.org που φιλοξενεί όχι μόνο το φεστιβάλ αλλά και μια υπέροχη συλλογή μεγάλου αριθμού βίντεο που έχουν προβληθεί στα προηγούμενα. Δεν χάσαμε την ευκαιρία ανταλλαγής απόψεων και ιδεών, συνεργασίας και συνομιλίας με τους συμμετέχοντες. Έχουμε στεναχωρηθεί που αναγκαστικά ακυρώθηκαν όλες οι performances, τα εργαστήρια και οι ζωντανές παρουσιάσεις. Μας δόθηκε όμως η ευκαιρία να εστιάσουμε την προσοχή μας στην καταγραφή, αρχειοθέτηση και παρουσίαση του υλικού μας, που τώρα μέσω της πλατφόρμας filmpoetry.org είναι ανοιχτό, δωρεάν και προσβάσιμο σε όλο τον κόσμο.

https://www.instagram.com/p/CJwhDy2BrWn/

Θα μπορούσα να πω ότι σε κάποιο βαθμό είναι πιο εύκολο να οργανωθεί ένα φεστιβάλ σε μια ψηφιακή πλατφόρμα, αφού απουσιάζουν οι υλικοτεχνικές υποδομές και οι απρόοπτες αναποδιές της διοργάνωσης σε φυσικό τόπο και χρόνο, αλλά σίγουρα με τίποτα δε συγκρίνεται ένα ζωντανός χώρος γεμάτος με ανθρώπους, σώματα, βλέμματα, συζητήσεις. Η μοναξιά της οθόνης προκαλεί έναν εθισμό στην ψηφιοποιημένη ιδιώτευση. Πώς μπορούμε να διατηρήσουμε ζωντανή την κοινωνικότητα, αυτό ήταν η πρόκλησή μας. Και νομίζω το πετύχαμε δυναμώνοντας τη συνεργασία μας με τους καλλιτέχνες περισσότερο από ποτέ, επικοινωνώντας ξεχωριστά με κάθε καλλιτέχνη όταν το είχε ανάγκη και προβάλλοντας το έργο του σε όσο μεγαλύτερο κοινό γίνεται. Ένα από τα τελευταία τηλεφωνήματα ήταν με τον Κασμηριανό ποιητή Rafiq Katwari, ο πρώτος μη Ιρλανδός αποδέκτης του Βραβείου Ποίησης Patrick Kavanagh, που ενώ βρίσκονταν στο Ναϊρόμπι - ο σκηνοθέτης του βιντεοποιήματός του βρισκόταν στο Κασμίρ, η μεταφράστριά στο Δουβλίνο και η συνεργάτιδά του στην Αθήνα και όλοι μαζί προσπαθούσαμε να παρουσιάσουμε στο διεθνές κοινό το έργο του με τίτλο Buddha Died.

Όλοι οι καλλιτέχνες χρειάστηκε να ανεβάσουν τα έργα τους στο διαδίκτυο και αυτό σε κάποιες περιοχές του πλανήτη ήταν αδύνατο, ορισμένοι ήταν σε απομόνωση λόγω της πανδημίας και κάποιοι δεν είχαν καν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Δράσαμε γρήγορα, προσφέροντας την τεχνογνωσία του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών σε όσους την είχανε ανάγκη και το τελικό αποτέλεσμα πραγματικά επιτεύχθηκε από τη συνεργασία μιας διεθνούς κοινότητας.

Πώς νιώθετε που τελικά το φεστιβάλ θα γίνει διαδικτυακά;

Η αλήθεια είναι πως θα ήταν πολύ δύσκολο να γίνει ακόμα και τώρα δια ζώσης λόγω της υπάρχουσας κατάστασης της πανδημίας. Ίσως θα πρέπει να συνηθίσουμε τις αποστάσεις και τις μάσκες κατά τη διάρκεια μιας κινηματογραφικής προβολής ή μιας θεατρικής παράστασης. Πρέπει να βρούμε πάντως σίγουρα τρόπους να συνεχίζει να υπάρχει ο πολιτισμός ακόμα και αν αυτή η πανδημία κρατήσει για άλλα «x» χρόνια. Η μοναξιά, η απομόνωση παράγουν πολλές αρνητικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο βιο-μηχανισμό, συμπεριλαμβανομένης της διάβρωσης της μνήμης και της γνωστικής λειτουργίας. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, ίσως ο φυσικός λόγος που συμπάσχουμε ο ένας με τον πόνο ή τη χαρά του άλλου είναι και για να προστατεύσουμε τον βιολογικό μηχανισμό μας από φυσικές βλάβες που προκύπτουν από την απουσία κοινωνικότητας, τέχνης, αλληλοβοήθειας, αμοιβαίας φροντίδας, μαζικής συνεύρεσης και εκστατικών καταστάσεων. Η συμπόνια και η φιλία μας κρατάει στη ζωή. Ο πρώτος λόγος που οι άνθρωποι παρακολουθούν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις είναι για να κοινωνικοποιηθούν με φίλους. Το γεγονός αυτό είναι ζωτικής σημασίας για τη σύνδεση μεταξύ τέχνης και κοινωνικότητας.

Το φεστιβάλ θα είναι ανοιχτό και δωρεάν προσβάσιμο για 12 μήνες. Αυτό είναι το δώρο που μπορούμε να κάνουμε ως αντίδοτο και θεραπεία.

Αφιερωμένο στα θύματα του κορωνοϊού, πώς και πόσο σας επηρέασε η καραντίνα και η πανδημία του κορωνοϊού;

Κάθε χρόνο (εδώ και 9 χρόνια) το φεστιβάλ το αφιερώναμε σε έναν ποιητή, ζωγράφο, λογοτέχνη, φωτογράφο που έχει επηρεάσει γενιές με την αισθητική του, την κοσμοθεωρία ή το συνολικό του έργο. Αυτή τη φορά, αυτό που θα μας επηρεάσει όλους για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής μας, κάποιους λιγότερο κάποιους περισσότερο, ίσως κάποιους με θετικό πρόσημο και τους περισσότερους με πολύ αρνητικό πρόσημο είναι η πανδημία. Οπότε δεν μπορούσαμε παρά να αφιερώσουμε το φεστιβάλ σε όλα τα θύματα που άφησε και συνεχίζει να αφήνει πίσω του ο κορωνοϊός και φυσικά σε όλους τους αγαπημένους μας ανθρώπους που θρηνούμε τον χαμό τους σήμερα.

Η καραντίνα και η πανδημία έχει κρατήσει πάνω από ένα χρόνο και συνεχίζει να υπάρχει οπότε η σωματική και η πνευματική διάθεση, οι σκέψεις και οι τρόποι απόλαυσης της ζωής έχουνε περάσει από διάφορα στάδια. Αυτή η ερώτηση απαιτεί από μόνη της ένα ολόκληρο αφήγημα. Έχουμε πάντως καθήκον να γαληνέψουμε το άγχος που προκαλεί η αβεβαιότητα του μέλλοντος στην ομήγυρή μας, να εξευμενίσουμε τον τρόμο που γεννά όλη αυτή η αλλαγή της ζωής μας, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, να δημιουργήσουμε τέχνη που να θεραπεύει τον πόνο και τα αίτια του πόνου.

Θα ατονίσει η Τέχνη ή θα βγει δυνατότερη; Βιώσατε την Τέχνη ως αντίσταση όλο αυτό το διάστημα;

Ο αναρχικός Λέων Τολστόι όριζε την τέχνη ως, κάθε δημιουργία που με ειλικρίνεια εκφράζει το αίσθημα που βίωσε ο καλλιτέχνης και χωρίς ανάγκη ερμηνείας και εξήγηση το μεταβιβάζει άμεσα στον αποδέκτη του έργου, δημιουργώντας μια συναισθηματική ένωση μεταξύ τους. Θεωρούσε πως η τέχνη μπορεί να επιτελέσει τον σκοπό της μόνο αν παραμερίσει τη βία και ενώσει την ανθρωπότητα σε μια οικουμενική αδελφότητα.

Υπάρχουνε τρία στάδια, η δημιουργία, το δώρο και η γιορτή. Και υπάρχουν και διαφορετικές ψυχοσυνθέσεις. Το πώς ο κάθε καλλιτέχνης αντέδρασε, ένιωσε, ξέσπασε κατά τη διάρκεια της καραντίνας ποικίλλει όσο ποικίλλουν τα διαφορετικά άνθη στη μάνα φύση. Κάποιοι συγγραφείς εμπνεύστηκαν από τη δυστοπία και άλλοι συγκλονίστηκαν σε βαθμό σιωπής. Κάθε ποίημα, κάθε έργο και πόσο περισσότερο μια θεατρική παράσταση απαιτεί το κοινό του, τους αναγνώστες του, τους συνταξιδιώτες του - απαιτεί μια σκηνή, ένα σημείο συνάντησης με φίλους για να μοιραστείς μαζί τους τον εαυτό σου - αυτό είναι το δώρο της τέχνης. Αυτό το στάδιο σε μεγάλο βαθμό χτυπήθηκε από τους κεραυνούς της πρωτόγνωρης για όλους μας καραντίνας. Αυτό σημαίνει ότι τραυματίστηκαν έργα, δημιουργοί, θεατές, σκηνές, παραγωγές, καλλιτεχνικές σχέσεις και συνεργασίες σε όλο τον κόσμο. Από κάθε τραύμα αναλόγως πόσο βαθύ είναι και αναλόγως με τα εργαλεία που έχεις για να το αντιμετωπίσεις ή αν είναι ο κατάλληλος χρόνος για να το διαχειριστείς, χρειάζεται υπομονή και εμπιστοσύνη στο πυρήνα του έργου. Για εμάς στο Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών, κάθε έργο στο οποίο έχουμε εμπλακεί, έχει την ανάγκη να επικοινωνήσει το νόημα της ζωής που εδώ και αιώνες δεν παύει να είναι η αγάπη, η καλοσύνη, η συμπόνοια.

https://www.instagram.com/p/CIiwWj6MYqq/

Η γιορτή δεν υπήρξε και δύσκολα θα υπάρξει όπως οργανωνόταν και βιώνονταν από τους καλεσμένους και από τους διοργανωτές παλιότερα. Αυτό είναι η μεγαλύτερη πληγή. Όχι για το καλλιτέχνη άλλα για ολόκληρη την κοινωνία. Η τέχνη μας προωθεί να παίρνουμε ρίσκα και να υπερασπιζόμαστε νέες και διαφορετικές φωνές. Μας υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι. Η τέχνη είναι απαραίτητη για τον ανθρώπινο βίο. Η τέχνη δια ζώσης συμβάλλει στην προώθηση του κοινωνικού λόγου, του διαλόγου και των πιθανών κοινωνικών αλλαγών. Τα καλλιτεχνικά έργα είναι πολιτιστικά φαινόμενα που απαιτούν από την κοινωνία να εξετάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη. Μπορούμε να μελετήσουμε κοινωνικά προβλήματα και να προσπαθήσουμε να βρούμε λύσεις.

Τόσο σημαντική είναι η Τέχνη για εμάς, με κεφαλαίο Τ, όπως το γράψατε στην ερώτησή σας.

51 χώρες και γύρω στις 300 συμμετοχές – τι θα δει κανείς παρακολουθώντας το 9ο International Poetry Festival;

Είναι αδιανόητα πλούσιο το φετινό πρόγραμμα. Μέσα από τα βιντεοποιήματα αλλά και την παρουσίασή τους, με βιογραφικά συντελεστών και συνδέσεις επικοινωνίας με αυτούς που ανοίγουν πόρτες για μελλοντικές συνεργασίες, το κοινό μπορεί να αλληλοεπιδράσει με εκατοντάδες καλλιτέχνες. Συμμετέχουν ποιητές, video artists, σκηνοθέτες από την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αφρική, την Ασία και την Ωκεανία.

Αυτή τη χρονιά παρατηρήσαμε πως το περιεχόμενο των έργων αφορούσε σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές ευαισθησίες της εποχής μας, την οικολογική καταστροφή, το κίνημα Black Lives Matter που αναζωπυρώθηκε μετά τη δολοφονία του George Floyd στη Μινεάπολις της Μινεσότας, πολλά βιντεοποιήματα είναι επηρεασμένα και πρόβαλαν θεματικές που ανοίγουν τα gender politics και queer identities, ο αντισεξισμός και ο παγκόσμιος αγώνας ενάντια στην πατριαρχία, και τέλος έργα που άγγιξαν την πανδημία ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο κοινωνικής κρίσης, υπαρξιακής αγωνίας, αναζήτησης κουράγιου, φροντίδας και αλληλοβοήθειας.

Πώς βλέπετε το παρόν και το μέλλον του αυτοδιαχειριζόμενου θεάτρου Εμπρός;

Το πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Βιντεοποίησης (International Video Poetry Festival) έγινε το 2012 στον Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ήταν η πρώτη φορά που γινόταν διεθνές φεστιβάλ βιντεοποίησης στην Ελλάδα, μια διοργάνωση που έφερε αυτή την καλλιτεχνική φόρμα στην Ελλάδα και βοήθησε πολλούς Έλληνες νέους δημιουργούς να πειραματιστούν με αυτήν. Από τότε και μέχρι το 2019 πραγματοποιήθηκε στο φιλόξενο προς κάθε καινοτομία Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός. Δεκάδες καλλιτέχνες μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια από πολλά μέρη του κόσμου κάλυψαν μόνοι τους τα απαραίτητα έξοδα και επισκέφτηκαν το Εμπρός για να παρουσιάσουν το έργο τους, να παρακολουθήσουν το φεστιβάλ, να οργανώσουν σεμινάρια και να μιλήσουν για τα έργα τους, να παρουσιάσουν performance και να διαβάσουν την ποίησή τους. Με αυτό τον τρόπο εξέφρασαν και συνεχίζουν να εκφράζουν τον θαυμασμό τους προς τον τρόπο λειτουργίας του Εμπρός, έναν τρόπο εξισωτικό, ανοιχτό και πραγματικά δημόσιο, χωρίς εμπορευματικές σχέσεις και καταναγκασμούς, ένα πεδίο που η Τέχνη μπορεί να αναπνεύσει και να αναπτυχθεί πραγματικά.

Το παρόν του θεάτρου Εμπρός διαμορφώνει μια ιστορία. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον εμπίπτουν στις παραμέτρους του τώρα. Αυτό που συμβαίνει τώρα στο Εμπρός είναι η απόπειρα του κράτους να καταστρέψει ένα πεδίο ελεύθερης έκφρασης και αμφισβήτησης και από την άλλη βλέπουμε μια μαζική, έμπρακτη ένδειξη αλληλεγγύης του κοινού, των καλλιτεχνών και των φορέων τους, με γιορτές, ομιλίες, θέατρο δρόμου και συνελεύσεις στον δημόσιο χώρο από όλους που συμμετείχαν σε αυτό το εγχείρημα τα τελευταία χρόνια και εκατοντάδες νέους φίλους και φίλες. Θεατές, ηθοποιοί, εικαστικοί, χορευτές, ακτιβιστές υποστηρίζουν το αυτεξούσιο της τέχνης, τον μαγικό κόσμο των καταλήψεων και των ελεύθερων κοινωνικών κέντρων ως σημεία συνύπαρξης, ισότητας, αλληλοβοήθειας και ελευθερίας.

Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια που μπορεί να σταθεί μπροστά στη δύναμη της αυτοδιαχείρισης είναι το κράτος. Σε όλα αυτά τα χρόνια, όποτε και αν εμφανίστηκε αυτοδιαχείριση, το κράτος προσπάθησε να την εντάξει στους κανονισμούς του ή να την καταστείλει. Γιατί; Διότι η αυτοδιαχείριση προάγει έναν άλλο τρόπο οργάνωσης, καλλιεργεί τη συμμετοχή, την κριτική σκέψη και την αμφισβήτηση, ενδυναμώνει την πολιτική σημασία των κινηματικών δομών. Το μέλλον του θεάτρου Εμπρός θα καθοριστεί από τον υποστηρικτικό κλοιό που θα δημιουργηθεί γύρω του, απέναντι στο αβυσσαλέο μίσος της εξουσίας για κάθε τι που αναζητά την ελευθερία και το αυτεξούσιο.

Τι άλλο ετοίμασε το τελευταίο διάστημα το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών και τι ετοιμάζει στο εγγύς μέλλον;

Δημιουργήσαμε τη Διεθνή Ψηφιακή Πλατφόρμα Βιντεοποίησης filmpoetry.org όπου σύγχρονοι ποιητές σε συνεργασία με μουσικούς και σκηνοθέτες του video art, animation, flash art, συνθέτουν οπτικές αφηγήσεις και συναρπαστικές απεικονίσεις των ποιημάτων τους. Ένας σημείο συνάντησης των φίλων της ποίησης και του πειραματικού κινηματογράφου, του video art και της spoken word performance.

Τον Νοέμβριο του 2021 θα συνεχίσουμε τη θεατρική παράσταση «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα σε σκηνοθεσία του Τάσου Σαγρή στο Θέατρο Πόρτα.

To 9^th International Video Poetry Festival ξεκινάει στις 6 Ιουνίου 2021 στην πλατφόρμα filmpoetry.org

(λεζάντες για τις φωτογραφίες του θέματος με σειρά εμφάνισης:

Σίσσυ Δουτσίου cover photo

Η αφίσα του φεστβάλ και ακολυθούν μερικές από τις φετινές συμμετοχές: 

Pause - Janni Kolotouros - Anastasia Gkitsi - Greece 

Invisible Octopus - Corina Duyn - Ireland

And the People - Marion Bergin -  Julia Ngeow - Australia 

No Words - Mariam Al -Dhubhani - Yemen

Craving - Inken Paland - Germany

Madhouse - Guido Naschert - Germany

der und die - Peter Boving -  Germany)