«Η Ψυχολογία του Χρήματος» του Morgan Housel: Σκέψεις πάνω στο βιβλίο

Βάζοντας στο επίκεντρο τη σχέση του χρήματος με την ανθρώπινη συμπεριφορά, ο συγγραφέας απευθύνεται στον μέσο άνθρωπο που δεν είναι επαγγελματίας επενδυτής αλλά ίσως φιλοδοξεί να γίνει.

Με όπλο το χιούμορ που θα σας κάνει πολλές φορές να σταματήσετε την ανάγνωση και να γελάσετε με την καρδιά σας αλλά και μελετώντας τις ιστορίες πλούσιων και πασίγνωστων προσώπων (ονόματα όπως ο Bill Gates, ο Warren Buffet και η Rihanna φιγουράρουν στις σελίδες του βιβλίου και γίνονται αντικείμενο μελέτης από μια ιδιαίτερη οπτική γωνία), «Η Ψυχολογία του Χρήματος» είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, γεμάτο έξυπνες παρατηρήσεις και μια βαθιά κατανόηση των λόγων και των τρόπων που παίρνουμε τις οικονομικές αποφάσεις που παίρνουμε.

Ας δούμε κάποια σημεία του βιβλίου που ξεχωρίζουν.

 Όλα ξεκινούν με ένα σχέδιο, ένα ακόμα σχέδιο και άλλα πολλά σχέδια

Για να βγάλει κανείς χρήματα χρειάζεται ένα σχέδιο, σύμφωνοι, αλλά χρειάζεται κι ένα σχέδιο για όταν το αρχικό σχέδιο δεν πάει καλά. Χρειάζεται ένα πλάνο που να περιλαμβάνει το περιθώριο λάθους, την ατυχία, τον απρόβλεπτο παράγοντα που θα πεταχτεί ξαφνικά, θα στοιχήσει πολλά χρήματα και θα απειλήσει να τον πετάξει έξω από το επενδυτικό του πλάνο.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια ποιο θα είναι το επόμενο εμπόδιο που θα παρουσιαστεί, πότε θα συμβεί και πόσα χρήματα θα κοστίσει. Θα συμβεί, όμως, και αυτό είναι το μόνο που μπορεί κανείς να γνωρίζει με ακλόνητη βεβαιότητα. Αυτή είναι μια απαράβατη αρχή της ζωής γενικότερα. Με τις έρευνες να υποδεικνύουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά στην απώλεια χρημάτων με τον ίδιο τρόπο που αντιδρά στον φόβο και τον πόνο, συχνά το ερώτημα που προκύπτει δεν είναι απλώς αν μπορούμε να επιβιώσουμε οικονομικά από τη ζημία αλλά αν μπορούμε να τη διαχειριστούμε και σε ένα ψυχολογικό επίπεδο.

Επομένως πρέπει να κανείς είναι έτοιμος. Να έχει ένα δίχτυ ασφαλείας για να πέσει στα μαλακά χωρίς να γκρεμοτσακιστεί. Κάτι που θα του προσφέρει τον χρόνο που χρειάζεται ώστε να μείνει μέσα στο παιχνίδι μέχρι να μπορέσει να ανακάμψει. Γιατί όπως η αναποδιά είναι κομμάτι των επενδύσεων έτσι είναι και η τύχη. Αργά ή γρήγορα θα στραβοπατήσεις, αργά ή γρήγορα θα ξαναορθοποδήσεις. Αρκεί να καταφέρεις να μείνεις μέσα στο παιχνίδι όσο χρειάζεται.

Ο χώρος των τυχερών παιχνιδιών δίνει διαχρονικά μαθήματα στο πώς να διαχειριστεί κανείς την τύχη και την ατυχία, τα κέρδη και τη χασούρα, και παρόλα αυτά να επιβιώσει. Η βασική αρχή όταν κάποιος παίζει τα αγαπημένα του παιχνίδια καζίνο είναι να παίρνει αποφάσεις αφήνοντας ένα περιθώριο λάθους. Να ακολουθεί μια στρατηγική που θα τον κρατήσει μέσα στο παιχνίδι για περισσότερο.

Πάρτε για παράδειγμα τη στρατηγική που υιοθετούν πολλοί παίκτες στο μπλακτζάκ: το μέτρημα φύλλων, λέει ο Housel. Στην προσπάθειά τους να γυρίσουν το πλεονέκτημα του καζίνο υπέρ τους, αυτό που κάνουν οι παίκτες είναι να μετρούν τα φύλλα που έχουν ήδη πέσει στο τραπέζι υπολογίζοντας τις πιθανότητες να πετύχουν το φύλλο που χρειάζονται για να κερδίσουν και τα αντίστοιχα ποσά που πρέπει να ποντάρουν. Αν κανείς ποντάρει ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό και οι πιθανότητες τον προδώσουν τότε θα χάσει. Αν όμως έχει αρκετά ώστε να παραμείνει στο παιχνίδι, τότε η στρατηγική μπορεί να τον βοηθήσει να ρεφάρει.

Bill Gates και Kent Evans: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Είμαστε οι απόλυτοι άρχοντες της τύχης μας ή έρμαια μιας μοίρας που είναι ήδη γραμμένη; Τα πάντα εξαρτώνται από την προσπάθεια που καταβάλουμε ή κάποια πράγματα απλώς συμβαίνουν ανεξάρτητα από εμάς; Οι περισσότεροι μάλλον συμφωνούμε ότι η πραγματικότητα βρίσκεται κάπου στη μέση. Η τύχη και το ρίσκο είναι αδιαφιλονίκητοι παράγοντες της ζωής, πολλές φορές τόσο ασύλληπτοι που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να τους κατανοήσει.

Ο Bill Gates και ο Kent Evans, για παράδειγμα, ήταν κολλητοί φίλοι και οι δύο καλύτεροι μαθητές του Lakewood School. Μαζί με τον Paul Allen και τον Ric Weiland αποτελούσαν μια τετράδα που περνούσαν τις ώρες τους δουλεύοντας στον υπολογιστή του σχολείου τους και κάνοντας όνειρα για το μέλλον τους.

Η ιστορία της Microsoft είναι γνωστή. Αυτό που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε είναι ότι το Lakewood School ήταν ένα από τα πρώτα σχολεία που διέθεταν ηλεκτρονικό υπολογιστή σε μια εποχή που η καθημερινότητα φάνταζε σαν ταινία επιστημονικής φαντασίας. Αν πήγαιναν σε κάποιο άλλο σχολείο ή αν είχαν γεννηθεί λίγο νωρίτερα μπορεί η Microsoft να μην είχε υπάρξει ποτέ.

Κάτι άλλο που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε είναι ότι ο Kent Evans έχασε τη ζωή του σε ηλικία μόλις 17 ετών σε ένα ορειβατικό ατύχημα στο Όρος Shuksan της Ουάσινγκτον. “Για κάθε Bill Gates υπάρχει κι ένας Kent Evans,” γράφει ο Morgan Housel. Ο Kent Evans ήταν εξίσου έξυπνος, εξίσου ικανός και φιλόδοξος, όμως η τύχη δεν ήταν με το μέρος του. Το νήμα της ζωής του όμως κόπηκε αναπάντεχα πολύ πριν του δοθεί η ευκαιρία να κυνηγήσει τα όνειρά του. Αντίθετα, τα άλλα τρία μέλη της παλιοπαρέας – ο Bill Gates, ο Paul Allen και ο Ric Weiland – έγιναν δισεκατομμυριούχοι.

Η τύχη και το ρίσκο βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε ιστορίας τεράστιας επιτυχίας ή θεαματικής αποτυχίας, υπενθυμίζει ο Housel. Δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να «αντιγράψουμε» τα βήματα επιτυχημένων ανθρώπων αφού μόνο ένα μέρος της επιτυχίας τους οφείλεται στους καρπούς των προσπάθειών τους.

Σταθερότητα και χρόνος

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα αγοράκι που έπαιρνε κακούς βαθμούς στο σχολείο, δούλευε στο μαγαζάκι στις γιαγιάς του και ονειρευόταν να γίνει επιχειρηματίας, όμως το Χάρβαρντ και πολλές εταιρείες στις οποίες επιδίωξε να πιάσει δουλειά του έκλεισαν την πόρτα κατάμουτρα. Τίποτα από αυτά δεν εμπόδισε το αγοράκι να αρχίσει τις επενδύσεις από την ηλικία των 11 ετών. Τα χρόνια πέρασαν και σήμερα το πάλαι ποτέ αγοράκι που άκουγε στο όνομα Warren Buffett είναι ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο.

Οι επενδύσεις είναι το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του Warren Buffett. Αυτό δεν το αρνείται κανένας. Εκείνο όμως που υποστηρίζει ο Housel είναι ότι άλλο το ταλέντο και άλλο το μυστικό της επιτυχίας. Ο Buffett σήμερα διαθέτει ένα χαρτοφυλάκιο που προκαλεί ίλιγγο, όμως απέκτησε το 99% του πλούτου του σε ηλικία άνω των 50 ετών.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εκεί έξω υπάρχουν επενδυτές με πολύ μεγαλύτερα κέρδη – ίσως και ταλέντο – από τον Buffett. Κι όμως, ο Buffett είναι πολύ πλουσιότερος από τους περισσότερους γιατί το μυστικό του, σύμφωνα με τον Housel, είναι ο χρόνος. Έχοντας συμπληρώσει τα 92, ο Buffett έχει ουσιαστικά περάσει 80 χρόνια στον κόσμο των επενδύσεων.

Ο Buffett έχτισε μια ολόκληρη αυτοκρατορία σταδιακά. Ένα κοινό μυστικό που σπάνια ακούμε στον σύγχρονο κόσμο του αστραπιαίου κέρδους και της ιλιγγιώδους ταχύτητας είναι ότι το σταθερό κέρδος σε βάθος χρόνου είναι πολύ πιο αποδοτικό από μια τεράστια επιτυχία που συμβαίνει μόνο μία φορά.

Τι κάνει την «Ψυχολογία του Χρήματος» ξεχωριστή

Παραδοσιακά τα μυθιστορήματα ήταν οι απόλυτοι κυρίαρχοι στη λίστα με τα ευπώλητα βιβλία των μεγάλων εκδοτικών οίκων. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, ανάμεσα στους συνήθεις υπόπτους ξεπηδούν εμβόλιμα τίτλοι που παραπέμπουν σε βιβλία αυτοβοήθειας, οικονομικών συμβουλών ή ένα συνδυασμό και των δύο. Τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνονται κυμαίνονται από το πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι, να δημιουργήσουμε μια καλύτερη έκδοση του εαυτού μας, να βγάλουμε περισσότερα χρήματα. Οι ανθρώπινες σχέσεις όπως και η σχέση του χρήματος με την ευτυχία βρίσκονται συχνά στον πυρήνα τέτοιων πονημάτων αλλά με έναν τρόπο που πολλές φορές μοιάζει σχεδόν ασφυκτικός για τους αναγνώστες.

Στην «Ψυχολογία του Χρήματος», ο Morgan Housel σπάει τα στεγανά πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα. Εμβαθύνοντας στη σχέση του χρήματος με την ανθρώπινη συμπεριφορά, καταφέρνει να φτάσει σε συμπεράσματα για το πώς να παίρνουμε καλύτερες οικονομικές αποφάσεις χωρίς να γίνεται δογματικός, χωρίς να κουνάει το δάχτυλο στους αναγνώστες του και, κυρίως, χωρίς να τσουβαλιάζει και να ισοπεδώνει τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου, τις διαφορετικές εμπειρίες και την πρόκληση που συνιστά ο πραγματικός κόσμος.

Τα παραδείγματα που αναφέραμε παραπάνω είναι ενδεικτικά. Ίσως το πιο σημαντικό μήνυμα του βιβλίου είναι ότι τα λάθη είναι αναπόφευκτα. Θα γίνουν. Ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση. Κάποιες φορές ακόμα και χωρίς την υπαιτιότητα εκείνου που επενδύει και παίρνει το ρίσκο, αλλά από τελείως απρόβλεπτους παράγοντες, όπως ένα οικονομικό κραχ, ένας πόλεμος, μια πανδημία, ένα απλό πρόβλημα υγείας. Αν κάποιος είναι σωστά προετοιμασμένος θα τα ξεπεράσει. Θα μάθει από αυτά, θα αναδιπλωθεί, θα αναθεωρήσει, θα προσαρμοστεί. Στο τέλος θα πετύχει.

 «Η Ψυχολογία του Χρήματος» είναι ένα βιβλίο που δεν μπορεί να λείπει από τη βιβλιοθήκη όσων επιθυμούν να κατανοήσουν τη σχέση ανάμεσα στο χρήμα και την ανθρώπινη συμπεριφορά λίγο καλύτερα. Οι επενδυτικές συμβουλές είναι ένα ακόμα μπόνους για τους αναγνώστες.

 Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Morgan Housel είναι συνέταιρος στο The Collaborative Fund και πρώην αρθρογράφος στη The Motley Fool και τη The Wall Street Journal. Έχει κερδίσει δύο φορές το βραβείο Best in Business Award ενώ έχει τιμηθεί και με το New York Times Sidney Award. Το MarketWatch τον συμπεριέλαβε στη λίστα των 50 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή στις αγορές το 2022. «Η Ψυχολογία του Χρήματος» έχει μεταφραστεί σε 53 γλώσσες και έχει πουλήσει πάνω από 3 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Το καινούριο του βιβλίο με τίτλο Same As Ever αναμένεται να κυκλοφορήσει στις 7 Νοεμβρίου.

Photo by Morgan Housel on Unsplash