Η ομορφάσχημη Αθήνα 

Είναι δύσκολη αλλά και φιλόξενη, ηλιόλουστη αλλά και με αναπάντεχες καταιγίδες, φιλοχρήματη αλλά και φιλότεχνη, θορυβώδης αλλά και μουσικόφιλη, θλιμμένη αλλά και ερωτευμένη, θυμωμένη αλλά και ευγενική. 

Είναι η Αθήνα αλλά από μια κάπως ασυνήθιστη, μη τουριστική άποψη, όπως την παρουσιάζουν δύο φωτογράφοι, οι Ιωάννα Βασδέκη και Jeff Vanderpool, ή αλλιώς η ομάδα fotograficus, σε μια έκθεση («View from Athens») που ταξίδεψε στην Μπρατισλάβα της Σλοβακίας. 

Ο τρόπος εργασίας των fotograficus, που ιδρύθηκαν το 2008 για να προάγουν τη φωτογραφία στη χώρα μας μέσα από δράσεις όπως εκθέσεις και σεμινάρια, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τον υπέροχο εκθεσιακό χώρο που έχουν δημιουργήσει εδώ και χρόνια στο Πικέρμι, το μοναστηριακού τύπου Long Room: είναι χαμηλόφωνος, χωρίς φανφάρες, αλλά αποτελεσματικός και με χαρακτήρα.

Στο παρελθόν έχουν φέρει στην Ελλάδα το έργο σημαντικών εκπροσώπων της φωτογραφίας όπως του Τσέχου Jan Saudek και του Ούγγρου Andre Kertesz. Στη νέα τους έκθεση, ωστόσο, στην Μπρατισλάβα, παρουσιάζουν δικά τους έργα, τα οποία χωρίζονται σε δύο ενότητες.

Η «Athens thy light» της Ιωάννας Βασδέκη έχει ως επίκεντρο το αττικό φως, ενώ στη «Sea of City» του Jeff Vanderpool αντικρίζουμε πανοραμικές απόψεις της πόλης, από τα βουνά της, που μας δίνουν την αίσθηση ότι πετάμε πάνω από το λεκανοπέδιο. Διαφορετικές είναι οι οπτικές τους και στη συνέντευξη που μας έδωσαν, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα αυτό το καλειδοσκόπιο αντιθέσεων που λέγεται Αθήνα και φιλοξενεί την καθημερινότητά μας.

Ποια χαρακτηριστικά της Αθήνας την καθιστούν για εσάς ενδιαφέρον θέμα φωτογράφισης;

Ιωάννα Βασδέκη: «Η Αθήνα θα μπορούσε πολύ εύκολα να αποκαλεστεί μια άσχημη, ανατολίτικη σχεδόν πόλη· γκρίζες πολυκατοικίες, κεραίες, ηλιακοί θερμοσίφωνες, νέφος, κορναρίσματα, σπασμένα πεζοδρόμια, φωνές, μουτζουρωμένα αγάλματα, σκισμένες αφίσες πολιτικών και λαϊκών τραγουδιστών, η μυρωδιά του κρέατος στη Βαρβάκειο αγορά, βρώμικοι δρόμοι, αστυνομικοί σφυρίζουν, μηχανάκια προσπερνούν, χάος γενικό και συγκεκριμένο...

Στην Αθήνα όμως η ασχήμια μεταμορφώνεται, αν και όχι πάντα δυστυχώς, σε αλλόκοτη ομορφιά. Ακριβώς αυτά τα άσχημά της χαρακτηριστικά, γυρνώντας το νόμισμα, μπορούν να μεταμορφωθούν σε ενδιαφέροντα φωτογραφικά θέματα, ενίοτε και όμορφα!

Για τον homo fotograficus, αυτόν τον παρατηρητικό τύπο που περπατά διαρκώς ανάμεσά μας κι όταν ανακαλύπτει κάτι οπτικά ενδιαφέρον ανασηκώνει τη μηχανή του, η Αθήνα είναι ένας παράδεισος αντιθέσεων και φωτογραφικών προκλήσεων. Και η επιτομή αυτών είναι το αττικό φως και ο τρόπος με τον οποίο διαδρά με όλα. Χωρίς αυτό το φως, δύσκολα θα φωτογράφιζα την Αθήνα».
 

Εγκαταλελειμμένη αποθήκη ξυλείας (πριν την εποχή της κρίσης) στην ανερχόμενη σήμερα γειτονιά του Κουκακίου. Φωτογραφία της Ιωάννας Βασδέκη.
 

Jeff Vanderpool: «Οπτικά, πιστεύω, η Αθήνα είναι ιδιαίτερα συναρπαστική. Όπου κι αν κοιτάξεις συμβαίνουν πράγματα, τόσο από μια κυριολεκτική άποψη όσο και από μια πιο αφηρημένη. Για να χρησιμοποιήσω φωτογραφική ορολογία, αν κάνεις “zoom out” ανακαλύπτεις μια ξεκάθαρη ομοιομορφία, αλλά όσο περισσότερο κάνεις “zoom in” τόσο πιο καλειδοσκοπικά και απρόβλεπτα γίνονται τα πράγματα. 

Ως φωτογράφος έχω προσπαθήσει να δω την πόλη από απόσταση, επιχειρώντας να καταλάβω το σχήμα της, τη μορφή και το χαρακτήρα της ως μια οντότητα στο φυσικό περιβάλλον της. Το γεγονός ότι υπάρχει ένας περιορισμός στο ύψος των κτισμάτων  –μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της σύγχρονης πολεοδομικής νομοθεσίας!– έχει διασφαλίσει μια σχετικά ομοιόμορφη σε ύψος εξάπλωση της πόλης, βοηθώντας σε να κατανοήσεις την υποκείμενη τοπογραφία, όπου κι αν κοιτάξεις στο λεκανοπέδιο. Τα ψηλά κτίρια που έχουν καταφέρει, κατά τόπους, να υψωθούν πάνω από τα καθορισμένα όρια λειτουργούν ως σημεία αναφοράς για τις συνοικίες της πόλης. Απολαμβάνω να τα παρατηρώ όλα αυτά και πολλά ακόμα κάθε φορά που ανακαλύπτω μια ακόμα πλεονεκτική θέση παρατήρησης της πόλης».
 

Στο όρος Πάρνηθα, σε ύψος 1.400 μ., στέκει μια μικρή κολόνα που τοποθετήθηκε από το στρατό για να χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς σε τοπογραφικές μελέτες. Φωτογραφία του Jeff Vanderpool.

Από ποιες απόψεις έχει μεταμορφωθεί η πόλη τα τελευταία χρόνια; Έχει αλλάξει, πιστεύετε, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο;

Ι.Β.: «Οι “βιτρίνες” της έχουν αλλάξει. Οι βιτρίνες σε μια πόλη αντιπροσωπεύουν πολλά, πιστεύω, σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Είναι σαν εξωτερικές εκφράσεις αυτού που συμβαίνει από μέσα, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται αυτό. Όταν βλέπεις άδειες, σκονισμένες βιτρίνες γύρω από τη Στοά του Βιβλίου και λίγο παραπέρα χρυσοστολισμένες, γιγάντιες βιτρίνες, καταλαβαίνεις ότι κάτι συμβαίνει. Και όταν τα έχεις βιώσει όλα διαφορετικά και βλέπεις να μεταμορφώνονται μπροστά στα μάτια σου σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ξέρεις ότι συμβαίνει κάτι σοβαρό.

Περπατώ σε δρόμους γνωστούς αλλά δεν αναγνωρίζω πια την πόλη, σκέφτηκα πρόσφατα. Αν αυτό είναι θετικό ή αρνητικό, εξαρτάται, πιστεύω, από την αντίληψη του καθενός αλλά και από το πού ακριβώς βρίσκεσαι μέσα στην πόλη. Είχα την (παράξενη) τύχη να μεγαλώσω παράλληλα στην Ελλάδα αλλά και στην πρώην Τσεχοσλοβακία (πριν από την πτώση του Τείχους). Πολλά από αυτά που έβλεπα ως θετικά εδώ δεν υπήρχαν εκεί τότε, και πολλά από αυτά που βλέπω τώρα ως θετικά στην Τσεχία δεν υπάρχουν τώρα εδώ. Αλλόκοτες ιστορίες επανάληψης της ιστορίας». Best nuru massage near me.
 

«Ο Σταυρός», κάτω από το λόφο Φιλοπάππου​. Φωτογραφία της Ιωάννας Βασδέκη.
 

J.V.: «Δύσκολο να απαντήσω χωρίς να καταφύγω σε τεράστιες γενικεύσεις, στρεβλωμένες συχνά από την προσωπική μου εμπειρία. Υποθέτω, οπτικά, ότι υπάρχει περισσότερη αστική παρακμή, περισσότερα γκράφιτι, περισσότεροι πεινασμένοι άνθρωποι στους δρόμους... όλες οι γνώριμες εικόνες μιας κρίσης. Αλλά υπάρχει και μια πόλη που προσπαθεί να επινοήσει νέους τρόπους να κάνει πράγματα και υπάρχουν πάρα πολλοί δημιουργικοί άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτή την προσπάθεια».  
 

Εγκαταλειμμένο λατομείο στο όρος Πεντέλη. Το λευκό πεντελικό μάρμαρο θεωρείται ένα από τα καλύτερα στον κόσμο. Εξορυσσεται από αρχαιοτάτων χρόνων και έχει χρησιμοποιηθεί στον Παρθενώνα και σε πολλά άλλα αθηναϊκά μνημεία. Φωτογραφία του Jeff Vanderpool.
 

«Αττικό μου φως, χωρίς εσένα, η Αθήνα θα ήταν μιαν άλλη πόλη», γράφετε στο κείμενο της έκθεσης. Πώς επιδρά το αττικό φως: λειτουργεί κολακευτικά ή αναδεικνύει τις ατέλειες;

Ι.Β.: «Εξαρτάται από την αντίληψη του κάθε δημιουργού. Ναι, το φως της θα μπορούσε να αναδείξει τις ατέλειές της, πολύ δραματικά. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο μεταμορφώνει την πραγματικότητα είναι ασύλληπτα δυνατός. Φανταστείτε να αφαιρέσετε το φως από οτιδήποτε μας περιτριγυρίζει στην Αθήνα – άνθρωποι, κτίρια, δέντρα, οχήματα, πουλιά, ουρανός και τόσα άλλα- αλλά και, ίσως κυρίως, να αφαιρέσετε τις φωτοσκιάσεις που υπάρχουν γύρω από όλα αυτά. Ο κόσμος των φωτοσκιάσεων δημιουργεί συχνά μια παράλληλη πραγματικότητα: δοκιμάστε να περπατήσετε στους δρόμους της πόλης μια μέρα, παρατηρώντας μόνο το φως και τις σκιές του πραγματικού. Θα εκπλαγείτε πόσο διαφορετικά φαντάζουν όλα, ακόμα και οι κακάσχημες γωνιές της Αθήνας!».

Τα τελευταία χρόνια η αθηναϊκή μητρόπολη έχει κατακλειστεί από γκραφίτι, άλλοτε υψηλού εικαστικού επιπέδου και άλλες φορές επιπέδου «μουτζουρωμένης υπογραφής», περιοχή Πλάκας. Φωτογραφία της Ιωάννας Βασδέκη.
 

J.V.: «Από το δέκατο όγδοο αιώνες ταξιδευτές συνέρρεαν στην Ελλάδα αναζητώντας έμπνευση στην ιστορία και στην απαράμιλλη ποιότητα του φωτός της. Όπως το έθεσε χαρακτηριστικά ο συγγραφέας Henry Miller, «το φως της Ελλάδας άνοιξε τα μάτια μου, διαπέρασε τους πόρους μου, διεύρυνε ολόκληρο το είναι μου». 

Το φως αποκαλύπτει τόσο το ωραίο όσο και το άσχημο, αλλά κάτω από ένα βαθυγάλανο ουρανό, με τα βουνά και τη θάλασσα σε κοντινή απόσταση, είναι δύσκολο να εστιάσεις στο άσχημο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε ένα διεθνές φεστιβάλ στη βόρεια Ευρώπη, όταν μια συνάδελφός μου έδειξε τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει για να καταγράψει τις απειλές που αντιμετωπίζουν οι υδροβιότοποι της Ελλάδας, κάποιος τη συμβούλευσε να “ξεφορτωθεί το γαλάζιο ουρανό ”!».
 

Αλογάκια κοντά στην κορυφή του όρους Πεντέλη. Φωτογραφία του Jeff Vanderpool.
 

Τι κάνει μια πόλη αυτό που είναι; Η αρχιτεκτονική της, η τοποθεσία της, οι άνθρωποί της, κάτι αλλο;

Ι.Β.: «Νομίζω ότι υπάρχει ένα κομμάτι αλήθειας σε κάθε τι από αυτά που αναφέρετε. Πιστεύω ότι η θάλασσα που την περιβάλλει είναι ένα από τα πιο σπουδαία της χαρακτηριστικά, καθώς και η σχέση του νερού αυτού με όλο το σκηνικό του λεκανοπεδίου. Από την άλλη, αν αφαιρέσεις τους ανθρώπους της, γίνεται μια άλλη πόλη, αν αφαιρέσεις κάποια από τα κτίριά της (δυστυχώς δεν θα πω αρχιτεκτονική), γίνεται επίσης μια άλλη πόλη... Αλλά το φως της είναι κάτι που δεν αφαιρείται κι εκεί έγκειται η μοναδικότητά του σε συνειρμό με την πόλη.

Στην περίπτωση της Αθήνας όμως θα προσθέσω τη σημασία της ιστορίας της. Όσο στερεότυπο κι αν μπορεί να είναι αυτό, τα σημάδια της ιστορίας είναι τόσο διάσπαρτα παντού στην πόλη, που έχουν γίνει μέρος του σώματός της».

J.V.: «Πιστεύω ότι τα τα υλικά στοιχεία μιας πόλης –η γεωγραφία, η αρχιτεκτονική, το σχέδιο της πόλης– αναμφίβολα συνιστούν ένα σημαντικό κομμάτι της. Είναι το κέλυφος, αν θέλετε. Το ζώο στο εσωτερικό του κέλυφους είναι οι κάτοικοί της. Όταν μιλάμε, για παράδειγμα, για ένα σαλιγκάρι ή ένα καβούρι, φανταζόμαστε τόσο το κέλυφος όσο και το ζώο που βρίσκεται μέσα. Τα είδη των κελύφων και των ζώων που τα κατοικούν είναι τόσο απείρως ποικιλόμορφα όσο και οι πόλεις του κόσμου με τους κατοίκους τους».

Αν θα έπρεπε να φωτογραφίσετε μια άλλη πόλη, ποια θα επιλέγατε;

Ι.Β.: «Παράταιρη κι αναπάντεχη επιλογή ίσως, αλλά επιλέγω την Πράγα. Είναι μια πόλη την οποία γνωρίζω από τότε που ήταν μια μελαγχολική, μη τουριστική πρωτεύουσα, μέχρι σήμερα που έχει γίνει υπερβολικά τουριστική. Η πρόκληση είναι να καταφέρεις να αποτυπώσεις την ομορφιά δίχως αυτή να κυριαρχεί στην τελική φωτογραφία. Να φωτογραφίσεις κάτι αντικειμενικά όμορφο και η ομορφιά να εξαφανίζεται από την εικόνα. Αλλά και πρόκληση είναι να αποφύγει κανείς να αντιγράψει το δημιουργικό ύφος σπουδαίων μέτρ, όπως ο Τσέχος φωτογράφος Josef Sudek, οι οποίοι έχουν αποτυπώσει τόσο υπέροχα την τσεχική πρωτεύουσα. Προσωπικό στοίχημα, να περπατήσω στα σοκάκια της Πράγας και να φωτογραφίσω κάτι που δεν θα έχει υποψία Πράγας. Να μην καταλάβει κανένας ότι έχω συλλάβει μια πόλη υπέρ το δέον φωτογραφημένη».

J.V.: «Η πόλη που με εντυπωσιάζει περισσότερο οπτικά (και όχι μόνο!) είναι η Κωνσταντινούπολη. Σε αντίθεση με την Αθήνα, έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει εκ πρώτης όψης – μια θεαματική γεωγραφική τοποθεσία, αρχιτεκτονική που εμπνέει το δέος, αιώνες ορατής ιστορίας και ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Αλλά υπάρχουν και πολλά ακόμα που μπορεί κάποιος να ανακαλύψει κάτω από την επιφάνειά της. Όπως η Αθήνα, έτσι και η Κωνσταντινούπολη είναι μια πολυεπίπεδη πόλη».

Η έκθεση «Views from Athens» συνεχίζεται μέχρι τις 29/10 στο Central European House of Photography στην Μπρατισλάβα της Σλοβακίας και τελεί υπό την αιγίδα της ελληνικής πρεσβείας στην Μπρατισλάβα.

Φωτογραφία του πορτρέτου των fotograficus: Ζωή Χατζηγιαννάκη