Βύρωνας Κριτζάς: «Η τέχνη είναι ένα βλέμμα αγάπης που ρίχνεις γύρω σου»

Τα τραγούδια της παιδικής και εφηβικής μας ηλικίας καταχωρούνται στα βαθύτερα επίπεδα της μνήμης μας για να ανασύρουν μαζί τους στην επιφάνεια, κάθε φορά που τα ακούμε ξανά, σχεδόν ατόφια τα συναισθήματα με τα οποία είχαν συνδεθεί τότε: την εκρηκτική ευφορία ενός σχολικού πάρτι, το ανεπανάληπτο πάθος του πρώτου μας έρωτα, την αφόρητη μοναξιά μετά από ένα χωρισμό.

Διαβάζοντας λοιπόν το βιβλίο του Βύρωνα Κριτζά «Οι ωραίοι έχουν χρέη και 44 ακόμα τραγούδια που καθρεφτίζουν την Ελλάδα από το 1990 έως το 2017» (εκδ. Πατάκη), μαζί με μερικά από τα ελληνικά τραγούδια που ξεχώρισαν μέσα στις τελευταίες τρεις δεκαετίες για διαφορετικούς λόγους το καθένα –και στα οποία συνυπάρχουν απενοχοποιημένα το «Ανεμολόγιο» του Μικρούτσικου με το «Αδύνατο σημείο μου» της Σαμίου– θα ξαναθυμηθείς τις πιο δυνατές στιγμές στη ζωή σου, αλλά και τα πιο δυνατά γεγονότα στην Ελλάδα, όπως πράγματι καθρεφτίζονται ή έστω υπονοούνται στους στίχους και στη μουσική. 

Παράλληλα θα διαβάσεις την ιστορία ενός αγοριού που μεγάλωσε και ενηλικιώθηκε στην Ελλάδα των 90s και των 00s και που, αν και με την αγάπη του για τη μουσική «παραπατά ξέμπαρκο σε ένα διαρκές χανγκόβερ μέσα στην πραγματικότητα» όπως γράφει, σχολιάζει αυτή την πραγματικότητα με νηφαλιότητα και οξυδέρκεια, χωρίς να του λείπουν το χιούμορ και η ειλικρίνεια που κάνουν απολαυστικό το κείμενο. Με αφορμή την επικείμενη παρουσίαση του βιβλίου στα Public, αυτό το αγόρι, που έγινε κιόλας τριάντα χρονών, μας μιλάει για το τραγούδι, την τέχνη, αλλά και για τα αληθινά ελκυστικά κορίτσια. 
 

«Πολλές φορές αισθάνομαι σαν να είμαι ερωτευμένος με κάτι που έχει πεθάνει. […] Το ελληνικό τραγούδι το σημερινό δε με πείθει ότι αξίζει να ασχολούμαι μαζί του στον βαθμό που ασχολούμαι», γράφετε στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που αναφέρεται στο 2017. Συνεχίζετε να συμφωνείτε ή στο μεταξύ έχετε αναθεωρήσει;

«Δεν έρχονται στιγμές που νιώθεις ότι δεν αντέχεις τον σύντροφό σου, που σε εκνευρίζουν όλα όσα κάνει και αισθάνεσαι ότι το πάθος στη σχέση σας έχει πεθάνει; Δεν έρχονται και άλλες στιγμές που περνάτε μια μαγική βραδιά, στιγμές που “σε φτιάχνει” ή σε συγκινεί ή σε κάνει να γελάς; Έτσι συμβαίνει και με το τραγούδι. Είναι ένας σύντροφος ζωής».

«Ψάχνω το τραγούδι που θα με εξυψώσει […] και θα με πάρει μαζί του. Δεν το βρίσκω… […] Άλλαξε ο κόσμος ή άλλαξα εγώ;», αναρωτιέστε σε ένα άλλο σημείο. Έχετε καταφέρει να δώσετε κάποια απάντηση;

«Εδώ έχω κλέψει ένα στίχο του Morrissey που λέει “has the world changed or have I changed?”. Nομίζω ότι συμβαίνουν και τα δύο παράλληλα. Και εμείς αλλάζουμε και τα πράγματα αλλάζουν. Το καινούργιο θα το ανακαλύψουν οι νεότεροι από εμάς – κι εμείς μια μέρα θα αρχίσουμε να λέμε ότι “δεν γράφονται πια μεγάλα τραγούδια”. Όμως θα έχει μεγαλώσει η κοιλιά μας, θα έχουμε ασκήμυνει και γύρω μας θα γεννιούνται χιλιάδες όμορφα πράγματα». 

Το τραγούδι καθρεφτίζει την κοινωνία μας ή τη διαμορφώνει;

«Ε, νομίζω το πρώτο. Δεν πιστεύω δηλαδή ότι κάποιος άκουσε το “Στόχος είναι τα λεφτά” της Τζούλιας Αλεξανδράτου και έγινε κυνικός, ή ότι κάποιος άλλος άκουσε το “Ερημιά στην Καλλιθέα” του Φοίβου Δεληβοριά και έγινε ευαίσθητος». 

Ποια είναι η χρησιμότητα του λεγόμενου «trash» τραγουδιού, που εκπροσωπείται και στο βιβλίο σας;

«Το καθρέφτισμα της κοινωνίας, που αναφέρατε πριν, δεν απαντάται μόνο στην υψηλή τέχνη. Αντιπαθώ τον όρο “trash”, γιατί χαρακτηρίζει σκουπίδι μια μορφή έκφρασης που είναι πολύτιμη. Υποτιμάει μια σειρά τραγουδιών, ταινιών και τηλεοπτικών εκπομπών που μας εκτονώνουν και μας διασκεδάζουν. Όταν μιλάμε για διασκέδαση, οι κανόνες της ποιότητας και της αισθητικής πολλές φορές πάνε περίπατο. Θέλω να πω, μπορείς άνετα να διασκεδάσεις με ένα κομμάτι που λέει “των Ελλήνων οι κοινότητες φτιάχνουν άλλο γαλαξία”, αλλά μπορείς και με ένα που λέει “θα σου κάνω μακαρόνια με κιμά για να φας”. Είναι θέμα αντίληψης το να μπορείς να εκτιμήσεις και τα δύο».

Με ποια κριτήρια επιλέξατε τα 45 τραγούδια που παρουσιάζετε στο βιβλίο; Ποια είναι τα κοινά τους;

«Τα τραγούδια λειτουργούν κυρίως σαν αφορμές για να καταθέσω μια μαρτυρία του τι συνέβη στην Ελλάδα από το 1990 μέχρι σήμερα. Βέβαια έβαλα μέσα και πολλά προσωπικά μου βιώματα. Όχι με τη ματαιοδοξία μιας αυτοβιογραφικής προσέγγισης, αλλά με τη σκέψη ότι το να μιλήσω γενικά, σαν απλός παρατηρητής/μελετητής, θα ήταν φτωχό. Προς αυτή την κατεύθυνση με ενθάρρυνε και ο εικονογράφος του βιβλίου, Αχιλλέας Ραζής».
 

Από την εικονογράφηση του Αχιλλέα Ραζή για το κεφάλαιο του βιβλίου «Η Μαίρη», που αναφέρεται στο ομώνυμο τραγούδι του Παύλου Παυλίδη.

Γιατί επιλέξατε ως τίτλο το τραγούδι «Οι ωραίοι έχουν χρέη»;

«Μου φάνηκε ωραίος τίτλος, δεν είναι; Με τέσσερις λέξεις όλες κι όλες (αλλά και μια δόση ειρωνείας), περιγράφει αυτά που ζούμε από τα 90s μέχρι σήμερα, σε μια χώρα που όχι μόνο δεν ντρέπεται για τα χρέη της, αλλά τα περιφέρει και ως παράσημα. Επίσης συμπαθώ και τον Χρήστο Δάντη που το τραγούδησε». 

Γιατί δώσατε σε κάποια κεφάλαια μορφή προσωπικών επιστολών ή διαδικτυακού chat, σε αντίθεση με το υπόλοιπο βιβλίο; 

«9 στα 10 βιβλία που διαβάζω, από τη μέση και μετά με κουράζουν. Κάθε λίγο και λιγάκι κοιτάζω πόσες σελίδες μου απομένουν, βιώνοντας ένα μικρό, εθελούσιο μαρτύριο! Σκέφτηκα λοιπόν ότι για να μη συμβεί κάτι αντίστοιχο στους αναγνώστες του δικού μου, πρέπει να σπάει κάπου η μονοτονία της γραφής. Έτσι λοιπόν, προς το τέλος του βιβλίου, ένα κεφάλαιο είναι το e-mail που στέλνω ως φαντάρος σε μια κοπέλα, ένα άλλο έχει τη μορφή chat στο messenger και ένα τρίτο είναι το γράμμα που μου στέλνει κάποιος φίλος με χοντροκομμένη σκέψη, που πιστεύει ότι “μας ψεκάζουνε”». 

Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσετε μια αγαπημένη προσωπική ανάμνηση που συνοδεύεται ή καθορίζεται από τη μουσική, ποια θα ήταν αυτή;

«Την πρώτη φορά που είχα δει live τους Κόρε. Ύδρο. στο Gagarin, το 2010, το κοινό τους επευφημούσε παρατεταμένα. Σε μια στιγμή, πάνω στις φωνές και τα χειροκροτήματα που δεν έλεγαν να κοπάσουν ώστε να ξεκινήσει το επόμενο κομμάτι, ο τραγουδιστής τους Π.Ε. Δημητριάδης γύρισε και έριξε ένα βλέμμα αγάπης στον πιανίστα τους, τον Αλέξανδρο Μακρή. Ένα βλέμμα που ήταν σα να του έλεγε “κοίτα τι ζούμε ρε φίλε...”. Όμως ο Μακρής δεν φάνηκε να ανταποδίδει το βλέμμα αυτό. Ίσως από ντροπαλότητα, ή ίσως από μια ανικανότητα στο να εκφράζει τα συναισθήματά του υπό το βλέμμα του πλήθους. Νομίζω ότι αυτό είναι η τέχνη, η δημιουργία. Ένα βλέμμα αγάπης που ρίχνεις γύρω σου και μια διαρκής αμφιβολία περί του αν το βλέμμα αυτό βρήκε ανταπόδοση». 

«Κατά καιρούς, έχω πει σε κοπέλες [...] ότι είναι “λαϊκά” κορίτσια. Όλες το πήραν σαν προσβολή»: Με αφορμή αυτό το απόσπασμα, θέλω να σας ρωτήσω: τελικά υπάρχουν «λαϊκά» και «εναλλακτικά» κορίτσια;

«Ε όχι βέβαια… Αντιθέτως, υπάρχουν πάρα πολλά που αντιλαμβάνονται ότι τέτοιου είδους διαχωρισμοί είναι παραπλανητικοί. Αυτά τα κορίτσια θέλουμε!».

Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει στο cafe του Public Συντάγματος την Τρίτη 29/5, στις 21.00.

Κεντρική φωτό: Βίλμα Κόκκα