«Έδωσα ψυχή στην ηρωίδα μου πλάθοντάς την αληθινή‧ ούτε μυθική καλλονή ούτε αγία, μόνον ανθρώπινη, φθαρτή και γήινη» Νέλλα Συναδινού

Mε αφορμή το βιβλίο της «Με μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ - δέκα γυναίκες διατρέχουν δέκα δεκαετίες του 20ού» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Φίλντισι, συναντήσαμε τη συγγραφέα Νέλλα Συναδινού και κάναμε μαζί της μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση εφ’ όλης της ύλης.

10 γυναίκες, 10 δεκαετίες – πώς εμπνευστήκατε το θέμα του βιβλίου σας;

Την ιδέα συνέλαβα παλιότερα, σε μια εκδήλωση για τη δεκαετία του ’60, όπου συμμετείχα με ένα κείμενό μου. Εμπνεύστηκα μια γυναικεία μορφή σε μια φτωχογειτονιά του Πειραιά, το ’63. Βυθίστηκα στη δεκαετία, ανακαλύπτοντας και πιστοποιώντας στοιχεία της εποχής. Έδωσα ψυχή στην ηρωίδα μου πλάθοντάς την αληθινή μέσα στον κόσμο της‧ ούτε μυθική καλλονή ούτε αγία, μόνον ανθρώπινη, φθαρτή και γήινη. Έκτοτε αχνόφεγγε η ιδέα για ένα ταξίδι στον χρόνο με άρωμα γυναίκας. Εμπνεύστηκα να περιηγηθώ στον 20ό αιώνα, ανά δεκαετία του, με δέκα νουβέλες - καθεμιά ιδωμένη μέσα από την ιστορία μιας γυναίκας.

Σημαντικό ρόλο έπαιξαν τρεις παράγοντες που συνυφάνθηκαν: Πρώτον, το ενδιαφέρον μου για τη σταδιακή μετάβαση της γυναίκας, που στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς του 20ού αιώνα, δυνάμωνε τον ρόλο της. Δεύτερον η αγάπη μου για την Ιστορία, που αλληλοεπιδρά και παρεισφρέει στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων. Τρίτον η σαγήνη του παρελθόντος, όχι ως νοσταλγίας, αλλά ως ανατροφοδότησης για το παρόν.

Πώς επιλέξατε αυτόν τον τίτλο; Τι συμβολίζουν για εσάς τα παπούτσια;

Ολόκληρος ο τίτλος, μαζί με τον υπότιτλο, είναι: Με μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ - δέκα γυναίκες διατρέχουν δέκα δεκαετίες του 20ού.  Τα παπούτσια είναι το απαραίτητο εξάρτημα μιας μακράς οδοιπορίας, που αφορά τον χρόνο. Τα τρία διαφορετικά είδη αναπαριστούν τις διαφορετικές διαβιώσεις, ιδιοσυγκρασίες και εποχές των ηρωίδων. Υπαινίσσονται την ελάχιστη προϋπόθεση της υπόδησης σε μιαν ακάθεκτη διαδρομή των γυναικών μέσα στις δεκαετίες. Συμβολίζουν τα στοιχειώδη μέσα που διέθεταν και μετέρχονταν.

Οι γυναίκες βαδίζουν πεζή, δίχως υποστηρίγματα, φορώντας παπούτσια. Όμως το βιβλίο δεν κραυγάζει για το γυναικείο ζήτημα. Οι δέκα ηρωίδες, καθεμιά με τον τρόπο της, επιδίδονται σε μιαν ατομική πάλη, που αντανακλά τους πόθους τους ενάντια στα περιβάλλοντά τους. Γλιστρούν στον χρόνο, συντονισμένες μαζί του, καθεμιά με την ιστορία της.

Πόσο καιρό σας πήρε να μελετήσετε, να σχεδιάσετε και εν τέλει να γράψετε το βιβλίο;

Η ιδέα εκκολαπτόταν για χρόνια. Προϋπήρχε σε λανθάνουσα μορφή και στην ώρα της βγήκε στο φως. Έθεσα συγκεκριμένους στόχους: να αποδώσω με ακρίβεια τον χώρο και τον χρόνο, να συνυφάνω την ανθρώπινη ζωή με τα εξωτερικά περιστατικά και τον περιβάλλοντα χώρο, να θέσω στο επίκεντρο κάθε δεκαετίας μια γυναικεία μορφή, διαφορετικής κοινωνικής και μορφωτικής προέλευσης, ηλικίας και ψυχοσύνθεσης, ανά ιστορία. Θέλησα να διαπεράσω δέκα δεκαετίες μέσα από δέκα νουβέλες με πυκνή αφήγηση.

Το όλο εγχείρημα, με την έρευνα, τη συγγραφή, τις αλλεπάλληλες επαληθεύσεις στοιχείων και λειάνσεις κειμένου διήρκεσε δύο χρόνια. Με σκληρή δουλειά. Πρόκειται για 660 σελίδες.

Πώς «γνωρίσατε» τις ηρωίδες σας πριν τις βάλετε στο χαρτί;

Η πρόθεσή μου ήταν να αποφύγω τις εξιδανικευμένες ηρωίδες που συναντώ στη σύγχρονη λογοτεχνία, ιδίως την αντρική. Προσχεδίασα τις ηλικίες και τις κοινωνικές προελεύσεις σε σχέση με τα κορυφαία γεγονότα της κάθε δεκαετίας, που ήθελα να αναδείξω. Μπήκα στη θέση των ηρωίδων μου, τις αγάπησα, ανέπνευσα μαζί τους. Τις συνάντησα ως σύλληψη του νου. Τις γνώρισα, καθώς τις σμίλευα και τους φυσούσα πνοή.

Ποια περίοδος/δεκαετία σας δυσκόλεψε περισσότερο ως προς το να την αξιοποιήσετε λογοτεχνικά και ποια σας γοήτευσε περισσότερο;

Σχετική δυσκολία παρουσίασαν οι τελευταίες δεκαετίες ’70, ’80 και ’90, ακριβώς γιατί τις έζησα ως ενεργό μέλος της κοινωνίας. Η σύμπτωση χρόνου δε δυσχέρανε τη μυθοπλασία, αλλά την απόδοση της εγγύτατης Ιστορίας με αποστασιοποίηση.

Λάτρεψα όλες τις δεκαετίες, που με γοητεύουν εξίσου. Οι παλιότερες, από τις απαρχές του αιώνα, ασκούν τη σαγήνη του μακρινού κι ασύλληπτου. Φέρουν την παλαιική πατίνα που έλκει. Οι νεότερες, ούσες αμεσότερες, κεντρίζουν με την επαναφορά της οικείας μνήμης. Τα διαπιστώνω από αναγνώστες μου, αλλά ομοίως λειτουργούν και σε μένα.

Υπάρχει κάποια ηρωίδα με την οποία ταυτίζεστε περισσότερο; Έχουν όλες οι ηρωίδες σας κομμάτια δικά σας, είτε ως μνήμες, είτε ως βιώματα είτε ως χαρακτηριστικά;

Αγάπησα όλες τις ηρωίδες μου και στη διάρκεια της μυθοπλαστικής τους απεικόνισης ταυτίστηκα μαζί τους. Ζούσα μέσω τους. Σκεφτόμουν και αντιδρούσα μέσα από τη σκέψη και τη δράση τους, σαν να αποτελούσα όλον μαζί τους. Θα μπορούσα να είμαι οποιαδήποτε από τις ηρωίδες μου, στον χρόνο τους, στη σύμβασή τους, στη θέση τους. Διάσπαρτα προσωπικά μου βιώματα υπάρχουν σε ολόκληρο το βιβλίο, συναρτημένα με ακούσματα από ζώντες ή σώσματα από θανόντες και αναμιγμένα με αποκυήματα της φαντασίας.

Είναι αλήθεια πως σε κάποιες ηρωίδες υπάρχουν ατόφια αυτο-διηγητικά κομμάτια. Δε θα ήθελα να αποκαλύψω ποιες.

1990-2000, 2000-2010 και 2010-2020, πώς θα συνεχίζατε τις ιστορίες και τις δεκαετίες που ακολούθησαν – θα σας ενέπνεαν εξίσου με τις προηγούμενες – τι διαφορετικό θα είχαν οι επόμενες υποθετικές 3 ηρωίδες σας;

Η δεκαετία 1990 εμπεριέχεται στο βιβλίο, μάλιστα στην εκπνοή της. Είναι η δέκατη νουβέλα και δίνει τη δυνατότητα μιας οιονεί συνάντησης και των 10 ηρωίδων, που συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Το σχέδιο ήταν να αισθητοποιηθεί ένας αιώνας.

Για τις δύο δεκαετίες του 21^ου αιώνα, παρέχουν άφθονο υλικό σε επίπεδο επικαιρότητας (όχι ακόμη Ιστορίας) και άνετα θα μπορούσα να τις διατρέξω. Η δυσκολία τους έγκειται στην απόδοση των βιωμένων καταστάσεων με τρόπο νηφάλιο. Ισχύει το ίδιο με τις δεκαετίες ’70, ’80, ’90, όπου ήμουν ενεργά παρούσα. Είναι αλήθεια πως οι γυναίκες του 21^ου αιώνα ανήκουν σε ένα επόμενο στάδιο μετεξέλιξης. Σε σχέση με το γυναικείο ζήτημα ο 20ός υπήρξε καθοριστικός. Ο 21^ος απολείπεται να δείξει.

Ως ενεργή βιβλιοφάγος ποια βιβλία σας έχουν συγκλονίσει και έχουν «γράψει» μέσα σας;

Από παιδί αγαπούσα τη μυρωδιά από τα φύλλα των βιβλίων που κλείνουν αιχμαλωτισμένο αέρα.

Θα περιοριστώ στην Ελληνική πεζογραφία. Θα σταχυολογήσω από μνήμης: “Το αμάρτημα της μητρός μου” του Γ. Βιζυηνού, “Η τιμή και το χρήμα” του Κ. Θεοτόκη, “Στου Χατζηφράγκου” του Κ. Πολίτη, “Ιστορία ενός αιχμαλώτου” του Στρ. Δούκα, “Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ” του Α. Τερζάκη, “Το νούμερο 31328” του Ηλ. Βενέζη, “Λωξάντρα” της Μ. Ιορδανίδου, “Ακυβέρνητες πολιτείες” του Στρ. Τσίρκα, “Δύο φορές Έλληνας” του Μ. Κουμανταρέα, “Κι εσύ Έλληνας, ρε;", του Β. Χριστόπουλου, “Το λάθος” του Α. Σαμαράκη, “Το τέλος της μικρής μας πόλης”, του Δ. Χατζή, “Ζ”, του Β. Βασιλικού, “Η αναζήτηση”, “Η ανατροπή”, “Η αναλαμπή” του Ν. Θέμελη, “Και με το φως του λύκου επανέρχονται” της Ζυράννας Ζατέλη, “Εργοστάσιο μολυβιών” της Σώτης Τριαναταφύλλου. Ας σταματήσω.

Ποιες οι προκλήσεις και οι δυσκολίες του να γράφεις ένα βιβλίο που συνομιλεί με την ιστορία ενός αιώνα;

Ως προς τις προκλήσεις, με συνεπήραν σε ένα γοητευτικό ταξίδι. Το κύλισμα του χρόνου μέσα στον νευραλγικό 20ό αιώνα, συγχρονίστηκε με την έρευνά μου. Μελέτησα πολύμορφα το αστικό περιβάλλον, την κοινωνική δομή, τη γλώσσα στη μετεξέλιξη ή στο ιδίωμά της και βέβαια την Ιστορία, τη μεγάλη και τη μικρή, των καθημερινών πραγμάτων‧ ηθογραφία, νεωτερισμούς, μέσα συγκοινωνίας-επικοινωνίας-ψυχαγωγίας, έργα, βιβλία, τραγούδια, ενδυμασία. Ανά δεκαετία, ένας σταθμός του ταξιδιού.

Ως προς τις αντικειμενικές δυσκολίες, ήταν τμήμα των προκλήσεων. Καθώς δεν πρόκειται για μελέτη, αλλά για λογοτεχνία, διαμόρφωσα δέκα νουβέλες ενταγμένες στο ιστορικό πλαίσιο. Δύσκολη ήταν η έρευνα των ιστορικών και πραγματολογικών δεδομένων και οι επανειλημμένες στρώσεις επαληθεύσεών τους. Η ένταξή τους μέσα στον μύθο ήταν φυσική. Γιατί τα δεδομένα εξυπηρετούσαν τον μύθο και όχι ο μύθος τα δεδομένα. Δεν επιχείρησα να συμπεριλάβω τα πάντα δίκην πραγματείας. Τις συνθήκες και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ζήτησα να αποδώσω, για να ζωντανέψω τις ηρωίδες μου ενσωματωμένες στον χρόνο και στον χώρο.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Ήδη τα επόμενα σχέδιά μου βρίσκονται σε διαδικασία πραγμάτωσης. Γράφω μια συλλογή διηγημάτων εμπνευσμένων από την πανδημία. Η σύλληψη είναι “Πανδημία στην πόλη”, με ήρωες ετερόκλητους καθημερινούς ανθρώπους, που βιώνουν την πρωτόγνωρη συνθήκη του κορωνοϊού, της καραντίνας και των περιοριστικών μέτρων. Οι διαφορές και οι ομοιότητες στην πρόσληψη των δυσκολιών, οι ατομικές αντιδράσεις, το μαύρο σύννεφο που σκιάζει τους αστικούς πληθυσμούς, συνηθισμένους να συνυπάρχουν συνωστισμένοι, τίθενται στο προσκήνιο.

Περισσότερα για το βιβλίο Με μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ - Νέλλα Συναδινού (filntisi.gr)