Από το friend request ως το βιτριόλι… όλη η παθογένεια των social

Spy on you: Στα δίχτυα των μέσων κοινωνικής κατασκόπευσης
Πριν από την εποχή των βασικών κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, εάν ήθελες να μιλήσεις για το άτομο που είχες «βάλει στο μάτι» στην καλύτερη σου φίλη, έπρεπε να της το περιγράψεις, ή να δεις αν είχατε κανέναν κοινό γνωστό. Πληροφορίες στο ίντερνετ θα αλίευες μόνο αν ήταν κάποιος ιδιαίτερα γνωστός, αν είχε λογαριασμό στο yahoo ή εάν ήσουν τυχερή στην περίπτωση που είχε δικό του blog, ή αν υπήρχε τίποτα για αυτόν στο google.

Αυτή ήταν η αθώα εκδοχή του online stalking πριν από 20 χρόνια. Αλλά με την εμφάνιση των κοινωνικών μέσων μαζικής δικτύωσης, αυτό το τοπίο έχει αλλάξει δραστικά από αθώο κι αβλαβές σε επικίνδυνο κι επιβλαβές. Με ιστότοπους όπως το Facebook, το Instagram, το Snapchat και το Twitter, μπορείς να ενημερωθείς σχεδόν για κάθε κίνηση κάποιου ατόμου – ακόμα και αν αυτή η γνώση δεν είναι επιθυμητός ή συνειδητός στόχος.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σήμερα είναι η ποσότητα των παθητικών πληροφοριών που είναι διαθέσιμες. Για παράδειγμα, αν δημοσιεύσεις μια φωτογραφία στο λογαριασμό σου στο Instagram, ακόμη και με ελεγχόμενες ρυθμίσεις απορρήτου, είσαι στο έλεος του τρόπου με τον οποίο οι followers σου αλληλοεπιδρούν με την ανάρτησή σου – κι αυτό ισχύει για τον καθένα. Στην περίπτωση που κάποιος κάνει επανειλημμένα, τακτικά και σταθερά, «like» στις φωτογραφίες σου ή που συνηθίζει να σχολιάζει σε μεγάλη συχνότητα, μπορεί να δώσει λανθασμένη εντύπωση σε κάποιον που άλλον που παρακολουθεί ή δίνει ιδιαίτερη προσοχή στον λογαριασμό σου – ένας οποιοδήποτε άλλος μπορεί να έχει ήδη δημιουργήσει τη δική του αφήγηση για την κατάσταση.

Στα δίχτυα της δικτύωσης

Οι ευκολίες και ο τρόπος που είναι φτιαγμένα τα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν το δέλεαρ της «κατασκοπείας». Η ηδονοβλεψία της digital κλειδαρότρυπας είναι προσβάσιμη στον οποιονδήποτε. Από την άλλη είναι ένα μέσο μαζικής παραγωγής ψευδαισθήσεων. Δεν ήταν αρκετά τα glossy gossip περιοδικά που κρέμονται στα περίπτερα μοστράροντας τις κρυφές/πικάντικες/δελαστικές/γνωστές-άγνωστες πτυχές των διάσημων και των σταρ, τώρα όλοι μπορούν να δημιουργήσουν μια σούπερ ντούπερ έξτρα φαντεζί εκδοχή της ζωής τους. Τα φίλτρα, το photoshop και λίγη εξάσκηση στο copy-paste των σωστών quotes ή αναρτήσεων και αρκούν για να στήσεις εύκολα/αβάδιστα/αβασάνιστα το πιο cool προφίλ.

Hastags, tags, check ins και μια πληθώρα προσωπικών πληροφοριών που μέχρι πρόσφατα ούτε η κολλητή σας δεν θα είχε υπόψη τώρα υπάρχουν φόρα παρτίδα στον κυβερνοχώρο συνθέτοντας ένα ιδιαίτερο ημερολόγιο στο οποίο ωστόσο μερικές φορές έχουν πρόσβαση περισσότεροι απ’ όσο χρειάζεται.

Τι γίνεται ωστόσο όταν εσύ μπαίνεις στο τριπάκι να το παίξεις η κατάσκοπος που γύρισε από το net…

Μερικές φορές μπορείς να το κάνεις από κεκτημένη ταχύτητα και με την ίδια φυσικότητα που ξεφυλλίζεις ένα περιοδικό. Όπως κοιτάς μηχανικά τις σελίδες σκανάρεις τις φωτό και μένεις λίγο παραπάνω σε αυτό που σου τραβάει την προσοχή.

Με την ίδια ευκολία και φυσικότητα μπορεί να πιάσεις τον εαυτό σου να χαζεύει στο facebook και μπορεί κάποιος να σου έκανε αίσθηση, είτε γιατί σχολίασε κάτι έξυπνο στον τοίχο της κολλητής σου, μπορεί να τον έβγαλε ο αλγόριθμος προτεινόμενο φίλο (κάτι θα ξέρει ο αλγόριθμος), μπορεί να είναι κάποιος που βλέπεις να είστε μαζί στις ίδιες ομάδες και να σας αρέσουν οι ίδιες σελίδες. Κάπως έτσι έχεις βρεθεί να κάνεις μια απλή επίσκεψη στο προφίλ του και 3 ώρες μετά να έχετε φτάσει στις αναρτήσεις που έκανε προ πενταετίας.

Είναι πολύ εύκολο να πέσεις στην παγίδα. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σου κάνει εντύπωση είναι λογικό να θες να μάθεις γι’ αυτόν όσα μπορείς περισσότερα. Ακόμα και με ανθρώπους που γνωρίζεις πρώτη φορά έξω, αντί να ανταλλάξεις επαγγελματική κάρτα (αν είναι η γνωριμία έγινε σε επαγγελματικό κύκλο) ή αντί να δώσεις το νούμερο του τηλεφώνου σου (που δεν το θεωρείς τόσο ασφαλές) βρίσκεστε να ανταλλάσσετε πληροφορίες για τους λογαριασμούς σας στα κοινωνικά δίκτυα (που τελικά μπορεί να αποβεί ακόμα πιο επικίνδυνο από το νούμερο του τηλεφώνου).

Όλα ξεκινάνε με ένα απλό like αλλά μπορεί να καταλήξουν σε ένα απρόβλεπτο και νοσηρό τέλος

Ειδικά για τους millennials όλο το φλερτ στη συνέχεια μετατοπίζεται στην πίστα των κοινωνικών δικτύων. Όσο περισσότερα «likes» (και καρδούλες) στις φωτογραφίες και όσο μεγαλύτερη είναι η αλληλοεπίδρασή σας τόσο μεγαλύτερη η σύνδεση και η επιτυχία της «επαφής».

Αλλά περίμενε, ποιο είναι αυτό το κορίτσι που συνεχίζει να βάζει «καρδούλες» και «ουάου» στις φωτογραφίες του; Και στάσου - γιατί κι εκείνος «αντιδρά» σε όλες τις αναρτήσεις του προφίλ της; Είναι κάποια πρώην; Τι είναι αυτό που τους συνδέει ακόμα; Πριν το καταλάβεις, έχεις βρεθεί σε βάθος τριών ετών μέσα στη σελίδα του Facebook προφίλ μιας ξένης κοπέλας καταλήγοντας να κοιτάζεις τις φωτογραφίες του γάμου της αδερφής της.

Enter στη ζώνη του λυκόφωτος: από τις καρδούλες στην καταδίωξη...

Ανεξάρτητα από το αν η διαδικτυακή συμπεριφορά σου και αντίδραση σου  προκαλεί περιέργεια, ενθουσιασμό ή υποψία, η ουσία είναι η ίδια: Θέλεις και ψάχνεις για πληροφορίες. Επιπλέον, όταν υπάρχει ένα κενό μεταξύ των πληροφοριών που έχεις στη διάθεσή σου και των πληροφοριών που εσύ θέλεις, δημιουργείται η αμφιβολία και γεννάται η αβεβαιότητα.

Το αίσθημα αβεβαιότητας μπορεί να θεωρηθεί αρνητικό εάν σε οδηγεί το να θες να βρεις πληροφορίες υποκινούμενη μόνο και μόνο από την κινητήρια δύναμη της υποψίας. Η ίδια η αβεβαιότητα δεν είναι κάτι κακό, ωστόσο, οι συνθήκες που δημιουργεί γίνονται άβολες στη συνέχεια. Εάν αισθάνεσαι ότι το άτομο που σε ενδιαφέρει έχει κάτι να κρύψει ή αν ή φύση σου είναι έτσι κι αλλιώς καχύποπτη, τότε θα προσπαθήσεις να καταλήξεις σε ένα ασφαλές συμπέρασμα είτε για να διώξεις ή για να εδραιώσεις αυτό το αίσθημα δυσφορίας.

Αλλά το πραγματικό πρόβλημα με την καταδίωξη των κοινωνικών μέσων είναι ένα: πώς γνωρίζεις ότι οι πληροφορίες που συλλέγεις είναι σωστές ή αξιόπιστες, ώστε να βγάλεις ένα συμπέρασμα που να ισχύει;

Τις περισσότερες φορές, συνήθως ένα από τα δύο πράγματα θα συμβεί όταν παρακολουθείς κάποιον στα κοινωνικά μέσα: είτε θα τοποθετήσεις λανθασμένα τα κομμάτια του παζλ ή θα συναντήσεις πληροφορίες που δεν θα σου είναι συναισθηματικά χρήσιμες.

Από το αν είσαι on line στο να είσαι σε αναμμένα κάρβουνα

Σαν να μην έφτανε όλη αυτή η πρόσβαση σε προσωπικές πληροφορίες με τις εφαρμογές παρακλάδια επικοινωνίας –δηλαδή τη δυνατότητα να στέλνεις μηνύματα ή ακόμα και κλήσεων ή βιντεοκλήσεων– τα κατασκοπευτικά σου facilities διευρύνονται καθώς μπορείς να δεις αν ο άλλος είναι on line, τι ώρα κοιμήθηκε, τι ώρα ξύπνησε, τι ώρα είναι «μέσα» και πάει λέγοντας. Αν τυχαίνει τώρα και το άλλο άτομο που παρακολουθείς και σε ενδιαφέρει η μεταξύ τους διάδραση να ανήκει και στους δικούς σου «φίλους» τότε μπορείς να δεις τις παραπάνω δραστηριότητες σε κοινή συνάρτηση – σε μετάφραση αν όλως τυχαίως είναι on line τις ίδιες ώρες…

Αλήθεια όμως τώρα πόσο νοσηρό είναι να περνάς την ώρα σου έτσι; Ούτε οι «Κατίνες» της γειτονιάς του μεσοπολέμου (λέμε τώρα) τέτοια κατάντια…

Κι όχι η δικαιολογία του έρωτα δεν σου προσφέρει άλλοθι για τέτοιες αρρωστημένες συμπεριφορές.

Καμία σχέση και καμία αληθινή ανθρώπινη επαφή δεν χτίζεται στην κατασκοπεία μέσω της κλειδαρότρυπας. Στη ζωή και το σπίτι του άλλου να μπαίνεις από την πόρτα (είτε με το κλειδί που θα σου δώσει είτε αφού σου ανοίξει επειδή του χτύπησες το κουδούνι) κι όχι από το παράθυρο…

Από το friend request ως το βιτριόλι… όλη η παθογένεια του fake

Το να κάνεις αίτημα φιλίας σε κάποιον είναι κάτι εύκολο, απλό και φυσιολογικό. Αν, μάλιστα, τον ξέρεις, ήταν γνωστός σου και τον βρήκες ξανά μετά από χρόνια στο διαδίκτυο, τότε είναι ακόμα πιο φυσιολογικό. Στις μέρες μας ωστόσο ακόμα και το να θες να κάνεις «φίλο» σου κάποιον άγνωστο –είτε γιατί έχετε κοινούς φίλους, κοινά ενδιαφέρονται είτε γιατί απλώς σου εξιτάρει την περιέργεια– θεωρείται ακόμα στα πλαίσια του φυσιολογικού.

Πότε αρχίζει όλο αυτό να γίνεται μη φυσιολογικό; Όταν αρχίζεις να του στέλνεις μηνύματα – και να συνεχίζεις να του στέλνεις και να ζητάς τα ρέστα αν βλέπεις ότι δεν τροφοδοτεί το ενδιαφέρον σου. Αν περνάς υπερβολικά πολύ χρόνο της καθημερινότητάς σου τσεκάροντας στο κινητό/τάπλετ/λάπτοπ σου (από το σπίτι/τον δρόμο/τη δουλειά σου) αν είναι on line ή τι έχει ανεβάσει στο προφίλ του. Αν περνάς υπερβολικά πολύ χρόνο (ναι το τονίζω) μελετώντας το προφίλ του, αν αρχίζεις να στέλνεις αιτήματα φιλίας σε φίλους του για να μπορείς να «ελέγχεις» τις μεταξύ τους «αντιδράσεις», αν αρχίσεις να συχνάζεις ξαφνικά στα μέρη που κάνει τσεκ ιν, ή να γράφεσαι σε όλες τις ομάδες και τις σελίδες που του αρέσουν.

Αν αρχίσεις να τον παρακολουθείς στενά και μεθοδικά εντός και εκτός των κοινωνικών δικτύων, είτε με την αρχική δική του ενθάρρυνση είτε χωρίς καθόλου τη δική του συμμετοχή. Αν αρχίσεις να φτιάχνεις ψεύτικα προφίλ και να του στέλνεις νέα αιτήματα φιλίας καθώς σε έχεις κάνει unfriend, διαγράψει ή και μπλοκάρει από τις επαφές του…

Ακόμα και αν έτυχε να «παίξει» κάτι, είτε στα δωματιάκια του messenger είτε ακόμα και σε κανονικό δωμάτιο, αν για οποιονδήποτε λόγο αυτό έληξε, δεν προχώρησε, δεν ήταν γραφτό, το ότι έχεις τη δυνατότητα να συνεχίζεις να βλέπεις τι κάνει εκείνος παρακολουθώντας τον από την κλειδαρότρυπα σου ενισχύει απλώς την εμμονή και μόνο κακό μπορεί να σου κάνει – ή μπορεί να του κάνεις.

Είτε πληγώθηκε ο εγωισμός σου είτε θες να ικανοποιήσεις την περιέργειά σου, τα ρευστά όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, οι σαφείς διαφορές μεταξύ ενός προφίλ και της αληθινής ζωής ενός ατόμου, σε ωθούν να κρατήσεις safe social distances.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακόμα και αν κάποτε λειτούργησαν σαν μέρη για «ψάρεμα» γνωριμιών, στο 2020 κάτι τέτοιο είναι εντελώς ξεπερασμένο – υπάρχουν πλέον άφθονες εφαρμογές για να βρεις κάποιο άτομο για να φλερτάρεις, που έχει γραφτεί στις συγκεκριμένες εφαρμογές ακριβώς για αυτόν τον λόγο.

Ποια είναι λοιπόν η λύση;

Το πρώτο βήμα που θα σε βοηθήσει να δημιουργήσεις υγιείς νέες συνήθειες γύρω από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι να αναρωτηθείς γιατί θέλεις περισσότερες πληροφορίες. Εάν είσαι σε θέση να αναγνωρίσεις το πρωταρχικό συναίσθημα, μπορείς στη συνέχεια να προσδιορίσεις γιατί έχεις αυτήν τη συντριπτική ανάγκη να μάθεις όλο και περισσότερα. Ποτέ μην υποτιμάς τα συναισθήματά σου - προσπαθούν πάντα να σου πουν κάτι.

Στη συνέχεια, επειδή δεν υπάρχει συνήθως η δυνατότητα του να ελέγξεις τι δημοσιεύει κάποιος άλλος, είναι προτιμότερο να ελέγξεις αυτό που μπορείς να δεις; Αντί να μπεις στη διαδικασία να δημιουργήσεις όρια για τους άλλους, είναι πιο σοφό να βάλεις όρια για τον εαυτό σου. Για ορισμένους, αυτό μπορεί να απαιτεί απόκρυψη της ροής κάποιου προφίλ ή και να το διαγράψεις τελείως. Σε περιπτώσεις όπου δεν γνωρίζεις προσωπικά το άτομο που παρακολουθείς, πήγαινε στη ρίζα αυτού που προκάλεσε το ενδιαφέρον σου εξαρχής.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσεις ότι η καταδίωξη μέσω των κοινωνικών μέσων δεν επηρεάζει μόνο τη διάθεσή σου και τις αποφάσεις σου, αλλά μπορεί επίσης να εκδηλωθεί και σε άλλους τομείς της ζωής σου. Υπάρχει ένα ρητό που λέει: Οδήγησε το μυαλό και το σώμα θα ακολουθήσει. Αυτό σημαίνει ότι υγιείς σκέψεις σε οδηγήσουν σε υγιείς συμπεριφορές και το αντίστροφο.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα νιώσεις την επιθυμία να παρακολουθήσεις κάποιον στα κοινωνικά μέσα, αναρωτήσου: τι πράγματι σου προσφέρει όλο αυτό και ποια ανάγκη σού καλύπτει; Στο τέλος της ημέρας, σε κάνει πιο χαρούμενη ή πιο δυστυχισμένη. Αναγνωρίζοντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες σου και μένοντας σε επαφή με τον πραγματικό εαυτό σου (κι όχι αυτόν του προφίλ σου) θα είναι πιο εύκολο να δίνεις σωστές και ειλικρινείς απαντήσεις.