2/10 – Παγκόσμια Ημέρα Μη Βίας, κάνουμε την ειρήνη fashion statement

Ας θυμηθούμε τις σοφές συμβουλές του Γκάντι: «Η ικανότητά μας να επιτύχουμε ενότητα στην ποικιλομορφία θα είναι η ομορφιά και η δοκιμασία του πολιτισμού μας».

«Η φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας.»

«Η μη βία είναι όπλο των ισχυρών».

«Η μη βία και η αλήθεια είναι αδιαχώριστα και προϋποθέτουν το ένα το άλλο».

«Δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε αρκετά δυνατοί για να είμαστε εντελώς μη βίαιοι στη σκέψη, στα λόγια και στις πράξεις. Αλλά πρέπει να διατηρήσουμε τη μη βία ως στόχο μας και να σημειώσουμε ισχυρή πρόοδο προς αυτήν».

Ας προσέξουμε τα λόγια του σήμερα και ας δεσμευτούμε εκ νέου σε αυτόν τον ουσιαστικό σκοπό.

Πείτε Όχι στη Βία

Η Διεθνής Ημέρα Μη Βίας γιορτάζεται στις 2 Οκτωβρίου, ημέρα γενεθλίων του Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτη του κινήματος ανεξαρτησίας της Ινδίας και πρωτοπόρου της φιλοσοφίας και της στρατηγικής της μη βίας.

Σύμφωνα με το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης A/RES/61/271 της 15ης Ιουνίου 2007, το οποίο καθιέρωσε τον εορτασμό, η Διεθνής Ημέρα είναι μια ευκαιρία «να διαδοθεί το μήνυμα της μη βίας, μεταξύ άλλων μέσω της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης του κοινού». Το ψήφισμα επιβεβαιώνει «την καθολική σημασία της αρχής της μη βίας» και την επιθυμία «να εξασφαλιστεί μια κουλτούρα ειρήνης, ανεκτικότητας, κατανόησης και μη βίας».

Παρουσιάζοντας το ψήφισμα στη Γενική Συνέλευση εκ μέρους 140 συνχορηγών, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, κ. Anand Sharma, είπε ότι η ευρεία και ποικίλη χορηγία του ψηφίσματος αντανακλά τον παγκόσμιο σεβασμό για τον Μαχάτμα Γκάντι και τη διαρκή συνάφεια της φιλοσοφίας του. Παραθέτοντας τα λόγια του αείμνηστου ηγέτη, είπε: «Η μη βία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στη διάθεση της ανθρωπότητας. Είναι πιο ισχυρή από το ισχυρότερο όπλο καταστροφής με σύνθημα την ευρηματικότητα του ανθρώπου».

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι νέοι πρέπει να ενδυναμωθούν ώστε να είναι ανθεκτικοί στη βία και να γίνουν πολίτες του κόσμου. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι συγκρούσεις μεταξύ χωρών και η κλιμακούμενη μισαλλοδοξία πρέπει να καταπολεμηθούν. Σε έναν παγκοσμίως συνδεδεμένο και αλληλεξαρτώμενο κόσμο, η εκπαίδευση πρέπει να επικεντρωθεί όχι μόνο στη γνωστική γνώση, αλλά να περιλαμβάνει δεξιότητες επικοινωνίας και να δημιουργήσει σχέση με την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Η Παγκόσμια Εκπαίδευση για την Ιθαγένεια (GCED) προωθεί αυτές τις αξίες.

Στην Ινδία, ο αγώνας για την ελευθερία, με επικεφαλής τον Μαχάτμα Γκάντι, αντιτάχθηκε στην αποικιοκρατία και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της μοναδικής έννοιας της Ahimsa ή της μη βίας. Αυτό εφαρμόστηκε μέσω του Satyagraha –  κρατώντας την αλήθεια με τη μη βίαιη αντίσταση στο κακό, με την άρνηση να υποταχθεί στο λάθος.

Η λέξη Ahimsa (σανσκριτικά:ahiṃsā, Pāli: avihiṃsā) σημαίνει «να μην προσβάλλω» και «συμπόνια». Η λέξη προέρχεται από τη σανσκριτική ρίζα hiṃs – χτυπώ. hiṃsā είναι τραυματισμός ή βλάβη. Το a-hiṃsā είναι το αντίθετο αυτού, δηλαδή να μην προκαλείς τραυματισμό, να μην κάνεις κακό. Το Ahimsa αναφέρεται επίσης ως μη βία και ισχύει για όλα τα έμβια όντα –συμπεριλαμβανομένων όλων των ζώων– στις αρχαίες ινδικές θρησκείες.

Ο Μοχάντας Καραμτσάντ Γκάντι προώθησε με επιτυχία την αρχή της Αχίμσα σε όλους τους τομείς της ζωής, ιδιαίτερα στην πολιτική. Το μη βίαιο κίνημά του αντίστασης ήταν επαναστατικό. Ήταν για πρώτη φορά που το ahimsa χρησιμοποιήθηκε ως πολιτικό όπλο για να επηρεάσει τους καταπιεστές. Είχε τεράστιο αντίκτυπο στην Ινδία, εντυπωσίασε την κοινή γνώμη στις δυτικές χώρες και επηρέασε αρκετούς ηγέτες διαφόρων κινημάτων για τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα του 20ού αιώνα, όπως ο Νέλσον Μαντέλα και οι Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Τζούνιορ και Τζέιμς Μπεβέλ του αμερικανικού κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα.

Στη σκέψη του Γκάντι, το Αχίμσα αποκλείει όχι μόνο την πράξη πρόκλησης σωματικού τραυματισμού, αλλά και ψυχικές καταστάσεις όπως κακές σκέψεις και μίσος, αγενείς συμπεριφορές όπως σκληρά λόγια, ανεντιμότητα και ψέματα, όλα τα οποία είδε ως εκδηλώσεις βίας ασυμβίβαστες με τον Αχίμσα. Ο Γκάντι πίστευε ότι ο Αχίμσα ήταν μια δημιουργική ενεργειακή δύναμη, που περιλάμβανε όλες τις αλληλεπιδράσεις που οδηγούν τον εαυτό του να βρει τον Σάτια, τη «Θεία Αλήθεια».

Ο Γκάντι και η Παγκόσμια Ιθαγένεια

Για τον Γκάντι, ο πατριωτισμός ήταν το ίδιο με την ανθρωπότητα. Όπως είπε, «Μέσω της υλοποίησης της ελευθερίας της Ινδίας, ελπίζω να κάνω συνειδητή και να συνεχίσω την αποστολή της αδελφότητας των ανθρώπων. Η έννοια του πατριωτισμού μου είναι συνεπής με το ευρύτερο αγαθό της ανθρωπότητας γενικότερα». (Young India 4-4-1929)

Πράγματι, μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα είναι η πρόκληση της μετατροπής της διάχυσης της βίας σε όλες τις μορφές της σε μια κουλτούρα ειρήνης. μια ειρήνη που υπερβαίνει την απλή απουσία πολέμου, για να περιλαμβάνει τη ζωή με δικαιοσύνη και συμπόνια, ανθρώπινα δικαιώματα και ευθύνες και τον εορτασμό της διαφορετικότητας. Η ειρηνική, αντισυμβατική, μη βίαιη στρατηγική του Γκάντι για την ανεξαρτησία της Ινδίας από τη βρετανική αποικιοκρατία και το έργο του πέρα ​​από την ανεξαρτησία, είναι παρόμοια με τις αρχές της Παγκόσμιας Ιθαγένειας που αναγνωρίζεται πλέον σε όλο τον κόσμο. Ο Γκάντι είπε κάποτε «Είναι αδύνατο για κάποιον να είναι διεθνιστής χωρίς να είναι εθνικιστής. Δεν είναι ο εθνικισμός που είναι κακός, είναι η στενότητα, ο εγωισμός και η αποκλειστικότητα που κάνουν κακό». (Young India 18-6-1925).

Ο ίδιος ο Γκάντι δεν συζήτησε εκτενώς την ιθαγένεια, αν και το σχέδιό του για τη Βασική Εκπαίδευση ή το Nai Talim στόχευε στην ανάπτυξη ηθικών πολιτών για μια ανεξάρτητη Ινδία. Θεωρούσε τον εαυτό του ως πολίτη του κόσμου. Ο Γκάντι έγραψε: «Έμαθα από την αναλφάβητη αλλά σοφή μητέρα μου ότι όλα τα δικαιώματα που πρέπει να αξίζουν και να διατηρούνται προέρχονται από το καθήκον μου. Έτσι, το ίδιο το δικαίωμα να ζούμε αυξήθηκε σε εμάς μόνο όταν να κάνετε το καθήκον της ιθαγένειας του κόσμου. Από αυτή τη θεμελιώδη δήλωση, ίσως είναι αρκετά εύκολο να οριστούν τα καθήκοντα του άνδρα και της γυναίκας και να συσχετιστεί κάθε δικαίωμα σε κάποιο αντίστοιχο καθήκον που πρέπει να εκτελεστεί πρώτα».

Ο ρόλος της εκπαίδευσης στην πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού και στην αποριζοσπαστικοποίηση των νέων έχει μόλις πρόσφατα κερδίσει παγκόσμια αποδοχή. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η έναρξη, τον Δεκέμβριο του 2015, του Σχεδίου Δράσης του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού, το οποίο αναγνωρίζει τη σημασία της ποιοτικής εκπαίδευσης για την αντιμετώπιση των παραγόντων αυτού του φαινομένου. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών τόνισε επίσης αυτό το σημείο στα ψηφίσματά του 21789 και 2250, τα οποία υπογραμμίζουν ιδιαίτερα την ανάγκη για «ποιοτική εκπαίδευση για την ειρήνη που εξοπλίζει τη νεολαία με την ικανότητα να συμμετέχουν εποικοδομητικά σε δομές του πολίτη και πολιτικές διαδικασίες χωρίς αποκλεισμούς» και κάλεσε «όλους τους σχετικούς φορείς να εξετάσουν τη θέσπιση μηχανισμών για την προώθηση μιας κουλτούρας ειρήνης, ανεκτικότητας, διαπολιτισμικού και διαθρησκειακού διαλόγου που θα περιλαμβάνει τη νεολαία και θα αποθαρρύνει τη συμμετοχή τους σε πράξεις βίας, τρομοκρατίας, ξενοφοβίας και κάθε μορφής διακρίσεων».

Αυτό είναι δυνατό κυρίως μέσω της Παγκόσμιας Εκπαίδευσης για την Ιθαγένεια (GCED), η οποία επιδιώκει να καλλιεργήσει την αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινή ανθρωπότητα καθώς και τον γνήσιο σεβασμό για όλους. Το GCED είναι μια αναδυόμενη προσέγγιση στην εκπαίδευση που εστιάζει στην ανάπτυξη των γνώσεων, των δεξιοτήτων, των αξιών και των στάσεων των μαθητών ενόψει της ενεργού συμμετοχής τους στην ειρηνική και βιώσιμη ανάπτυξη των κοινωνιών τους. Το GCED έχει να κάνει με την ενστάλαξη του σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότητα των φύλων και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, που είναι θεμελιώδεις αξίες που συμβάλλουν στην ενίσχυση της άμυνας της ειρήνης ενάντια στον βίαιο εξτρεμισμό.

Ο Μαχάτμα Γκάντι είναι αναμφισβήτητα το δώρο της Ινδίας στον κόσμο. Η επιδίωξη της ειρήνης μέσω της πρακτικής της αλήθειας (satyagraha), της μη βίας (ahinsa), της συμπόνιας και της καλοσύνης είναι το δώρο του στην ανθρωπότητα. Αν και η κεντρική θέση της εκπαίδευσης, όπως και η μη βία, είναι σχεδόν οριστική, το είδος της εκπαίδευσης που είναι απαραίτητο για την ειρήνη είναι αυτό που ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε με κανένα σοβαρό τρόπο. Υπάρχει ανάγκη για εκπαίδευση όχι ως τη συνήθη διανοητική άσκηση της παλινδρόμησης αλλά ως ένα ταξίδι μέσα στον εαυτό – οικοδόμησης ειρήνης πρώτα με τον εαυτό, πριν από την κοινωνία.

Πίστευε ότι κάποιος πρέπει να έχει τις ρίζες του στη δική του κουλτούρα για να καταλάβει τον άλλον. «Η διαπολιτισμική προσέγγιση του Γκάντι στις ιδέες του πολιτισμού και της ιθαγένειας είναι μια μορφή κοσμοπολιτισμού που απέχει από τη μονολιθική ηθική και χειρονομίες αντί για μια άνεση με διαφορετικότητα  και ετερότητα». (Jahanbegloo, 2017). Ο Γκάντι είπε: «Πιστεύω ότι αν ένας άνθρωπος κερδίζει πνευματικά, όλος ο κόσμος κερδίζει μαζί του και, αν πέσει ένας άνθρωπος, όλος ο κόσμος πέφτει σε ένα βαθμό» (Young India, 1924:398). Αναγνώρισε την αλληλεξάρτηση της ανθρωπότητας και την ανάγκη ταύτισης με ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Σε μια εβδομαδιαία εφημερίδα Harijan που εξέδιδε, ο Γκάντι έγραψε: «Με ενδιαφέρουν βαθύτατα οι προσπάθειες του Οικονομικού, Κοινωνικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών να εξασφαλίσει την ειρήνη μέσω εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Εκτιμώ πλήρως ότι η πραγματική ασφάλεια και η διαρκής ειρήνη δεν μπορούν να εξασφαλιστούν όσο υπάρχουν ακραίες ανισότητες στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό όπως συμβαίνει μεταξύ των εθνών του κόσμου. Το φως πρέπει να μεταφερθεί ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σπίτια, στις λιγότερο τυχερές χώρες που βρίσκονται σε συγκριτικό σκοτάδι και νομίζω ότι, γι' αυτό, τα έθνη που είναι οικονομικά και εκπαιδευτικά προηγμένα έχουν ιδιαίτερη ευθύνη». (Harijan, 16-11-1947, σσ. 412-13).

Η συνάφεια του Γκάντι σήμερα

Οι άνθρωποι γενικά πιστεύουν ότι πρέπει να εργαστούμε για να προάγουμε την ευτυχία της πλειονότητας της ανθρωπότητας· ειδικότερα, μιλούν για «το μεγαλύτερο καλό από τον μεγαλύτερο αριθμό». Επιπλέον, η ευτυχία εξισώνεται με τη σωματική ευτυχία και την οικονομική ευημερία. Ο Γκάντι πίστευε ακράδαντα ότι μια τέτοια επιδίωξη παραβιάζει τον νόμο της ηθικής. Όταν κάποιος έχει αμφιβολίες για το καθήκον ή την πορεία δράσης του, ο Γκάντι προσφέρει μια λύση: «Θα σου δώσω ένα φυλαχτό. Κάθε φορά που έχετε αμφιβολίες ή όταν ο εαυτός σας γίνεται υπερβολικός, εφαρμόστε το παρακάτω τεστ. Θυμηθείτε το πρόσωπο του πιο φτωχού και του πιο αδύναμου ανθρώπου που μπορεί να έχετε δει και αναρωτηθείτε αν το βήμα που σκέφτεστε θα του φανεί χρήσιμο. Θα κερδίσει κάτι από αυτό; Θα τον επαναφέρει στον έλεγχο της ζωής και της μοίρας του; Με άλλα λόγια, θα οδηγήσει στο Swaraj για τα πεινασμένα και πνευματικά πεινασμένα εκατομμύρια; Τότε θα βρείτε τις αμφιβολίες σας και τον εαυτό σας να λιώνουν». (Miething, 2019)

Αυτό, με λίγα λόγια, είναι ένα μήνυμα ταυτόχρονα αιώνιο και σύγχρον