Αμάραντος ή ελίχρυσος: ιδιότητες, οφέλη, καλλιέργεια και παρενέργειες

Δημώδης ονομασία αρκετών βοτάνων, εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους, αλλά και πηγή έμπνευσης από την εποχή του Ομήρου και του Αισώπου μέχρι τις μέρες μας, χάρη στην ιδιότητά του να μην μαραίνεται γρήγορα. Η χρήση του διαφέρει ανάλογα με το είδος, κάποια από τα οποία δεν έχουν μελετηθεί απόλυτα ως προς τη φυτοχημική τους σύσταση. Οι περιγραφές και η «συνταγογραφία» συνήθως αφορούν κυρίως στον Ελίχρυσο τον πολύτιμον/λειμώνιο (Helichrysum stoechas), το Σέδον το δρυμύ (Sedum), το Τεύκριο/αγαποβότανο/ασπρόχορτο/της Παναγιάς/λαγοκοιμιθιά (Teucrium capitatum/polium) καθώς και σε άλλες οικογένειες.

Αμάραντος: ένα από τα πολυτιμότερα και ακριβότερα αιθέρια έλαια

Το όνομα του, ελίχρυσος προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ήλιος και χρυσός, επειδή τα ανθάκια του μοιάζουν με μικρούς χρυσούς ήλιους. Αγαπά τα αμμώδη εδάφη και έχει περιεκτικότητα σε πυρίτιο. Aνήκει στην οικογένεια asteraceae. Η εισπνοή του αιθερίου ελαίου δίνει την ταυτόχρονη αίσθηση του καθαρισμού και της ζωντάνιας. Είναι από τα πολυτιμότερα και ακριβότερα αιθέρια έλαια με περιεκτικότητα 40-50% σε εστέρες, 30% σε σεσκιτερπένια και πάνω από 10% δικετόνες. O ελίχρυσος θεωρείται η άρνικα της αρωματοθεραπείας.

Θεραπευτική δράση

Ο αμάραντος ή ελίχρυσος χρησιμοποιείται ως αποχρεμπτικό, εφιδρωτικό, αντιφλεγμονώδες, σπασμολυτικό, αντικροβιακό. Συνιστάται για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων και εγκαυμάτων, συχνά και ως αντικαταθλιπτικό. Το τεύκριο έχει παρόμοιες ιδιότητες, αλλά πλέον θεωρείται τοξικό. Το σέδον θεωρείται εκτρωτικό και επουλωτικό των αιμορροΐδων.

Η κύρια δράση του είναι αντιφλεγμονώδης και ηρεμιστική λόγω της παρουσίας 40% εστέρων με αντισπασμωδική και καταπραϋντική- αναλγητική δράση και επίσης ανανεωτική της κυτταρικής λειτουργίας λόγω της παρουσίας των δικετονών (τις οποίες βρίσκουμε μόνο στον ελίχρυσο).

Είναι ένα βότανο στυπτικό, καθαρτικό, υποτασικό και επουλωτικό. Με τη μορφή αφεψήματος, λειτουργεί ως υπογλυκαιμικό, υποτασικό και τονωτικό. Βοηθά ακόμα στην αντιμετώπιση του πονοκέφαλου, μπορεί όμως να καταναλωθεί μόνο με την προϋπόθεση οτι ακολουθούνται οι οδηγίες ενός έμπειρου βοτανοθεραπευτή, καθώς είναι ένα ισχυρό βότανο με κάποιο βαθμό τοξικότητας. Τα φύλλα κοπανισμένα εφαρμόζονται σαν κατάπλασμα στις πληγές διευκολύνοντας την επούλωση. Το βάμμα του νωπού φυτού χρησιμοποιείται συχνά στην ομοιοπαθητική, σε περιπτώσεις αιμορροΐδων και συριγγίου του πρωκτού.

Διάβασε επίσης: Χαμομήλι: Ιδιότητες, τα 18 οφέλη του και οι παρενέργειες

Τρόποι χρήσης

Η χρήση είναι ανάλογη κατά είδος. Επειδή δεν διευκρινίζεται πάντα για ποιο ακριβώς βότανο πρόκειται, αποφύγετε να το αναζητήσετε με το όνομα «αμάραντος» στα καταστήματα, εκτός αν υπάρχει με την ονομασία αυτή σε συσκευασμένα βότανα, οπότε μπορεί να θεωρηθεί μάλλον «ασφαλής». Τα φύλλα κοπανισμένα εφαρμόζονται σαν κατάπλασμα στις πληγές για να ενισχύσουν την θεραπεία τους.

Διάβασε επίσης: Βαλεριάνα: ιδιότητες, θεραπευτική δράση, χρήση και παρενέργειες

Χρησιμοποιούμενα μέρη

Συνήθως τα φρέσκα φύλλα σπάνια ολόκληρο το φυτό ξεραμένο.

Που συναντάται

Συναντάται σε ξηρές ηλιόλουστες περιοχές, σε βράχους, τοίχους, θάμνους, στην βόρεια και Κεντρική Ευρώπη. Συλλέγεται όταν είναι ανθισμένο και ξεραίνεται στον ήλιο.

Συστατικά και Δράση

Τα συστατικά είναι λίγο γνωστά. Περιέχει ταννίνες και φυτική κόλλα. Τα φρέσκα ή μαραμένα φυτά προκαλούν κοκκίνισμα του δέρματος. Η υποτιθέμενη διουρητική δράση τους είναι αβέβαιη.

Διάβασε επίσης: Τσάι του βουνού: τα οφέλη και οι παρενέργειες

Ιστορία

Στεφάνια από ελίχρυσο πρόσφεραν οι αρχαίοι Έλληνες στους αθάνατους θεούς. Ο Θεόφραστος το ονόμασε χρυσάνθεμον και ελίχρυσο και το εκτιμούσε ιδιαίτερα για την καταπραϋντική επίδραση που είχε στο θυμικό του ανθρώπου. Το φυτό αναφέρεται ακόμα στον Θεόκριτο που θαυμάζει το χρυσοκίτρινο χρώμα του, στον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο που το θεωρούν από τα καλύτερα αφιερώματα στα αγάλματα των θεών. Ο πρώτος βοτανικός κήπος με καθαρά επιστημονικό, ερευνητικό και μορφωτικό χαρακτήρα, ήταν εκείνος που ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη το 350 π.χ. κοντά στον Ηριδανό, παραπόταμο του Ιλισού. Είχε εμπλουτιστεί και με Ελίχρυσο και πολλά σπάνια φυτά που έστελνε ο Μέγας Αλέξανδρος στο δάσκαλο του από τις ασιατικές χώρες τις οποίες κατακτούσε. Επιμελητής του κήπου ήταν ο Θεόφραστος, μαθητής και φίλος του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρείται σήμερα ως ο θεμελιωτής της Βοτανικής Επιστήμης.

Ελίχρυσος στη σύγχρονη ιστορία

Πριν από τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, το 1992, μεγάλες ποσότητες αιθέριου ελαίου ελίχρυσου, απoστάζονταν εκεί. Το χρησιμοποιούσαν στην πόλη Γκρας της Γαλλίας για τον αρωματισμό καπνού. Οι αρωματοθεραπευτικές ιδιότητες του φυτού άρχισαν να γίνονται γνωστές αργότερα, δηλ. μετά την έναρξη του πολέμου. Τότε η παραγωγή του ελίχρυσου περιορίστηκε στην περιοχή της Κορσικής, ήταν όμως μικρή και δεν επαρκούσε, οπότε ανέβηκε πολύ και η τιμή του. Τα τελευταία δέκα χρόνια επανήλθε η παραγωγή από τις χώρες Κροατία, Βοσνία & Ερζεγοβίνη. Είναι από τα πολυτιμότερα και ακριβότερα αιθέρια έλαια με περιεκτικότητα 40-50% σε εστέρες, 30% σε σεσκιτερπένια και πάνω από 10% δικετόνες.

Μυθολογία

Το χρυσαφί λουλούδι της ελληνικής υπαίθρου που είναι πάντα ανθισμένο! Συμβολίζει την αιώνια αγάπη και συνδέεται με τον μύθο του Πάρη και της ωραίας Ελένης. Ο μύθος λέει ότι όταν ο Πάρης έκλεψε την ωραία Ελένη από την Σπάρτη και ενώ ταξίδευαν προς την Τροία, σταμάτησαν στα Κύθηρα για να κάνουν σπονδές προς τιμήν της θεάς Αφροδίτης που τους προστάτευε. Εκεί πέρασαν λίγες μέρες και ολοκλήρωσαν τον έρωτά τους. Η ωραία Ελένη όμως ζήλεψε την θέα Αφροδίτη που κατά την μυθολογία ζούσε στο νησί και απαίτησε από τον Πάρη να της πει ότι εκείνη ήταν η πιο όμορφη γυναίκα. Ο Πάρης θέλοντας να καθησυχάσει την ωραία Ελένη της είπε δείχνοντας το κίτρινο άνθος  «Βλέπεις αυτό το λουλούδι; Τα μαλλιά σου έχουν το χρυσαφί του χρώμα, το σώμα σου μοιάζει με τον μίσχο του και το δέρμα σου είναι απαλό σαν τα πέταλά του. Η ομορφιά σου θα διατηρηθεί έτσι για πάντα». Και το λουλούδι ονομάστηκε σεμπρεβίβα.

Καλλιέργεια

Είναι μονοετές ή πολυετές φυτό, σφαιρικής, ποώδους ανάπτυξης. Το μέγιστο ύψος και πλάτος του φυτού -σε πλήρη ανάπτυξη- αγγίζει τα εξήντα εκατοστά. Τα φύλλα του είναι γκριζοπράσινα, κατ’ εναλλαγή, γραμμοειδή ή λογχοειδή, ενώ διαθέτει πολλούς βλαστούς που εκπτύσσονται από την βάση του φυτού. Τα άνθη του είναι μικρά, σφαιρικά και κίτρινα, κατανεμημένα σε ταξιανθίες. Συνήθως παρατηρούνται πολλά κεφάλια, τα οποία συγκεντρώνονται σε πυκνούς κόρυμβους. Η ανθοφορία του ξεκινάει στις αρχές της άνοιξης. Ευδοκιμεί σε όλους τους τύπους εδαφών, σε ηλιόλουστες ή ημισκιερές θέσεις φύτευσης και έχει σχεδόν μηδενικές απαιτήσεις υγρασίας. Επιπλέον, έχει εξαιρετική αντοχή τόσο στις ψυχρές συνθήκες του χειμώνα, όσο και στις ξηροθερμικές συνθήκες του καλοκαιριού.

Προφυλάξεις

Η χρήση του Αμάραντου απαιτεί προσοχή. Όπως ενημερώνει ο ΕΟΦ, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις τοξικής ηπατίτιδας. Τα φύλλα του περιέχουν υγρό το οποίο μπορεί να είναι ερεθιστικό.

Προσοχή

Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Τα βότανα θα πρέπει να καταναλώνονται με ιδιαίτερη προσοχή και με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού, κυρίως για όσους ακολουθούν ιατροφαρμακευτική αγωγή, αλλά και για τις εγκύους, τις θηλάζουσες και τα παιδιά. Τα βότανα δεν αποτελούν φάρμακα, ούτε πρέπει να τα καταναλώνουμε αλόγιστα και με την ελπίδα ότι θα γιατρέψουν όλες τις ασθένειες.Τα φυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο και βάσει των συμβουλών των ειδικών, που γνωρίζουν καλύτερα. Πριν χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε βότανο είναι απαραίτητο να είστε σίγουροι ότι είναι το σωστό φυτό. Η λανθασμένη αναγνώριση βοτάνων είναι η αιτία συχνά για πολλές παρενέργειες.

Πηγές:

^{Η κουζίνα των βοτάνων - Σπυριδογιαννάκη Μαίρη, Εκδόσεις Οξύ
Μοναστηριακές Θεραπείες - Σπυριδογιαννάκη Μαίρη, Εκδόσεις Οξύ
230 βότανα-Ιουλίας Δαβάρα-Αθήναι 1978
Το πράσινο φαρμακείο Βοτανο θεραπείες, Dr James A. Duke
100 Βότανα 1000 Θεραπείες, Κώστας Μπαζαίος, Εκδόσεις Διατροφή και Υγεία
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Larousse – Britannica
https://www.britannica.com/topic/list-of-herbs-and-spices-2024392
https://greatist.com/health/herb-guide#1
https://web.extension.illinois.edu/herbs/directory.cfm
https://www.planetnatural.com/category/gardening/herb/growing-guides-herbs/
https://www.health.com/food/
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BC%CE%AC%CF%81%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%82_(%CF%86%CF%85%CF%84%CF%8C)
http://www.phyto.gr/%CE%B2%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B1-%CE%B1%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%86%CF%85%CF%84%CE%AC/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82-%CE%B1%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CF%86%CF%85%CF%84%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B2%CE%BF%CF%84%CE%AC%CE%BD%CF%89%CE%BD/136-votano-amaranto.html
www.paleochori.gr
https://www.geoponiko-kentro.gr/product/amarantos/
https://www.sensities.com/votanotherapeia/apoxiramena-votana/4195/amarantos-agapovotano-votano}