Γαϊδουράγκαθο: ιδιότητες, οφέλη, τρόποι χρήσης, καλλιέργεια και παρενέργειες

Στην εποχή μας οι περισσότεροι το αναγνωρίζουμε στην εξοχή και το θεωρούμε ενοχλητικό «ζιζάνιο» παρά θεραπευτικό βότανο, αν και πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν αρκετές από τις ιδιότητες που του προσέδιδαν μερικούς αιώνες πριν. Το γαϊδουράγκαθο έχει συνδεθεί με την καλή λειτουργία του συκωτιού, από την προστασία μέχρι τη θεραπεία σοβαρών ηπατικών παθήσεων, καθώς και της χολής.

Η ιδιότητά του να ρυθμίζει τα επίπεδα της χολιστερίνης, πιθανώς να δικαιολογεί και τη φήμη του ως καρδιοτονωτικού. Επίσης, χορηγούνταν για να ανακουφίσει από στομαχικά προβλήματα (δυσπεψία, τροφική δηλητηρίαση) και τα συμπτώματα της μέθης. Τα επιθέματα και καταπλάσματα χρησιμοποιούνταν τοπικά σε περίπτωση ψωρίασης αλλά και για «βγει το υγρό της πλευρίτιδας». Επίσης, είναι υπακτικό, αιμοστατικό (και για τη μητρορραγία) και «ρίχνει» το σάκχαρο.

Λατινική ονομασία: Silybum marianum.

Ονομασίες με τις οποίες μπορείτε να  βρείτε το γαιδουράγκαθο: κουφάγκαθο, γαλακταγκάθι, γυμαράγκαθο, κάρδος, αγκάθι, αγιάγκαθο, αγκάβατος και Σίλυβο κατά την αρχαιότητα (ξενόγλωσσα ως Milk Thistle, Mary's thistle, Blessed milk thistle, Holy thistle, Lady's thistle, Silybe de Marie, και Chardon Marie).

Διάβασε επίσης: Βαλεριάνα: ιδιότητες, θεραπευτική δράση, χρήση και παρενέργειες

Τρόποι χρήσης

Βλαστός, άνθη, φύλλα, ρίζα, σπόροι. Βάμμα, αφέψημα, εκχύλισμα. Σε μεγάλη δόση ερεθίζει το έντερο.

Τα χαρακτηριστικά του και που συναντάται

Συναντάται κυρίως στην ύπαιθρο, σε ορεινές και πετρώδεις περιοχές αλλά και σε πεζοδρόμια ή στην άκρη της ασφάλτου, έχοντας την τάση να εμφανίζεται σε ανασκαμμένα ή διαταραγμένα εδάφη. Ζει δύο χρόνια και σχηματίζει θάμνο ύψους μέχρι τριών μέτρων και διαμέτρου μέχρι και ενός μέτρου. Το άνθος του είναι στρογγυλό σαν σφαίρα, με αγκάθια. Τρώγεται από τους γαϊδάρους. Είναι εθνικό έμβλημα της Σκωτίας και εμφανίζεται στο εθνόσημό της ενώ το Τάγμα του Γαϊδουράγκαθου είναι το αρχαιότερο και ευγενέστερο τάγμα ιπποτών της Σκωτίας.

Διάβασε επίσης: Γλυκόριζα: ιδιότητες, θεραπευτική δράση, καλλιέργεια και παρενέργειες

Ιστορικά στοιχεία

Το γαϊδουράγκαθο χρησιμοποιήθηκε ήδη από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια, ιδιαίτερα για την υποστήριξη του ήπατος και την αποτοξίνωση του αίματος. Από το 1890 περίπου, τα φαρμακεία στις ΗΠΑ χορηγούσαν το εκχύλισμα για τη θεραπεία της συμφόρησης των πεπτικών οργάνων με λιπώδη διήθηση. Η γερμανική φαρμακοποιία αναγνωρίζει τους σπόρους και τα τιτλοδοτημένα εκχυλίσματα του γαϊδουράγκαθου ως θεραπευτικά των πεπτικών διαταραχών και των οργανικών βλαβών από δηλητήρια και τοξίνες και ως υποστηρικτική θεραπεία σε χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις και σε κίρρωση του ήπατος. Το γαϊδουράγκαθο, είναι το εθνικό έβλημα της Σκωτίας και βρίσκεται σε πολλά σύμβολά της. Επίσης το γαϊδουράγκαθο, είναι ένα αρχαίο Κελτικό σύμβολο, όπως και η αγριάδα, που χαρακτήριζε την τότε αριστοκρατία.

Δραστικές ουσίες

Το γαϊδουράγκαθο (Liver shield ή Silybum Μarianum, κατά την επιστημονική του ονομασία) περιέχει τη δραστική ουσία «σιλυμαρίνη», που βοηθά στην ανάπλαση των κατεστραμμένων κυττάρων του συκωτιού. Ενα φλαβονοειδές που όσο κι αν προσπαθήσαμε να το αντιγράψουμε εργαστηριακά, οι σχετικές έρευνες δεν στέφθηκαν, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, με απόλυτη επιτυχία. Οι βλαστοί, τα φύλλα, τα άνθη, η ρίζα και ο μίσχος του φυτού είναι βρώσιμα, ενώ οι ψημένοι καρποί του αποτελούν υποκατάστατο του καφέ.

Διάβασε επίσης: Χαμομήλι: Ιδιότητες, τα 18 οφέλη του και οι παρενέργειες

Θεραπευτικές ιδιότητες

• Η δρόγη του φυτού (καρποί) οφείλει τις ιδιότητές της στη «σιλυμαρίνη», η οποία είναι το τυποποιημένο εκχύλισμα των σπερμάτων του Silybum Marianum με περιεκτικότητα 70-80% σε φλαβονολιγνάνες. Αλλες φλαβονολιγνάνες που περιέχονται στο εκχύλισμα είναι η ισοσιλυβίνη, η δεϋδροσιλυβίνη, η σιλυχριστίνη και η σιλυδιανίνη, ενώ ένα από τα υπόλοιπα φλαβονοειδή του φυτού είναι η «ταξιφολίνη». Η σιλυμαρίνη, η σιλυβίνη, η σιλυδιανίνη και η σιλυκριστίνη είναι ισχυρότατα αντιοξειδωτικά του ήπατος.
• Η διατροφή ή ο τρόπος ζωής μπορεί να καθιστούν αναγκαίο το συκώτι να καθαρίσει άμεσα. Τα ενεργά συστατικά του γαϊδουράγκαθου προστατεύουν το ήπαρ και εμποδίζουν και απομακρύνουν τις βλαβερές ουσίες από τα ζωτικά όργανα. Η χρήση του φυτού βελτιώνει τη λειτουργία των οργάνων σε ασθενείς με κίρρωση του ήπατος. Το φυτό είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της χρόνιας ηπατίτιδας που οφείλεται σε ιούς ή στη χρήση αλκοόλ. Το φυτό είναι αποτελεσματικό στην πρωτοπαθή ή μεταστατική νόσο στο συκώτι.
• Εκτός αυτού, προστατεύει τα ηπατικά κύτταρα, εμποδίζοντας τις τοξίνες να εισχωρήσουν σε αυτά.
• Με απλά λόγια, το γαϊδουράγκαθο δεν θα μας βοηθήσει μόνο στη σωστή ανάπλαση των ηπατικών κυττάρων, αλλά θα μας προστατεύει και από τις τοξίνες που τα απειλούν.
• Το συκώτι, με τη σειρά του, είναι υπεύθυνο για την επεξεργασία και τη μεθόδευση αποβολής των τοξινών από το σώμα, από όπου κι αν προέρχονται αυτές.
• Πολλές φορές η κακή λειτουργία του ήπατος εκδηλώνεται με τη μορφή διαφόρων απολεπιστικών δερματοπαθειών, με ερυθρά διάχυτα στίγματα και ξηροδερμία, που τις περισσότερες φορές οι πάσχοντες δεν αξιοποιούν.
• Με την ομαλοποίηση της λειτουργίας του τα σημάδια αυτά εξαφανίζονται σχετικά γρήγορα.
• Αυτός είναι ένας από τους λόγους που κανένας δεν μπορεί να είναι υγιής χωρίς ένα δυνατό και καθαρό συκώτι.

Διάβασε επίσης: Τσάι του βουνού: τα οφέλη και οι παρενέργειες

Γαϊδουράγκαθο και ηπατίτιδα

Χρησιμοποιείται ακόμα στη θεραπεία της ηπατίτιδας, του ίκτερου και της κύρωσης του ήπατος. Χορηγείται σε όλα τα προβλήματα της χοληδόχου κύστης καθώς αυξάνει την έκκριση και την ροή της χολής από το ήπαρ και της χοληδόχου κύστης. Είναι αντίδοτο σε δηλητηριάσεις από μύκητες του γένους Amanita καθώς και από άλλες τοξίνες του περιβάλλοντος.

Γαϊδουράγκαθο και μνήμη, καταρροή, καρκίνος

Χρησιμοποιείται ακόμα σαν δυναμωτικό του εγκεφάλου και της μνήμης, σαν καταπραϋντικό στη καταρροή και στη πλευρίτιδα, αλλά και στη ψωρίαση. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε η αντικαρκινική, η νευροπροστατευτική αλλά και η καρδιοπροστατευτική του δράση λόγο της μείωση της χοληστερόλης που προκαλεί.

Γαϊδουράγκαθο και απώλεια βάρους

Το συκώτι μας παράγει χολή την οποία το πεπτικό σύστημα μας χρησιμοποιεί για να διασπάσει το λίπος. Και αφού ο καθαρισμός του ήπατος προάγει την παραγωγή της χολής, η αποτοξίνωση του ήπατος μπορεί να σας βοηθήσει αν θέλετε να χάσετε βάρος. Το σώμα είναι συνεχώς κάτω από την επίθεση τοξινών, από τον αέρα που αναπνέουμε, τα τρόφιμα που καταναλώνετε ή από διάφορες ασθένεια.  Όταν το σώμα σας δεν μπορεί να αφαιρέσει σωστά τις τοξίνες, δημιουργούνται διαταράξεις τις μεταβολικές λειτουργίες, όπως την πέψη και το μεταβολισμό. Για παράδειγμα, οι τοξίνες μπορεί να μειώσουν την ικανότητα του σώματός για καύση λίπους έως και κατά 20 τοις εκατό, σημειώνει η Watson. Ενισχύοντας την απομάκρυνση τοξινών μέσω της αποτοξίνωσης, βότανα όπως το γαϊδουράγκαθο, μπορεί να βοηθήσουν στην αποκατάσταση του μεταβολισμού και στην αύξηση της απώλεια λίπους.

Γαϊδουράγκαθο και εγκυμοσύνη

Αποφύγετε το βότανο εάν είστε έγκυες και μην το δίνεται σε παιδιά.

Πως Τρώγεται

H ρίζα και τα φρέσκα νέα φύλλα του τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα αλλά πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν οι αιχμηρές άκρες τους, το οποίο είναι αρκετά χρονοβόρο. Τα φύλλα είναι αρκετά παχιά και έχουν ήπια γεύση όταν είναι νέα, αλλά γίνονται πιο πικρά το καλοκαίρι με τη ζέστη. Μαγειρεμένα έχουν γεύση σπανακιού. Τα κεφάλια του μπορούν να φαγωθούν όπως οι αγκινάρες πριν ανθίσουν, αλλά είναι πολύ πιο μικρά. Οι ξεφλουδισμένοι μίσχοι του τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι, είναι εύγευστοι και θρεπτικοί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως το σπαράγγι ή το ρεβέντι ή να προστεθούν σε σαλάτες. Τρώγονται καλύτερα την άνοιξη όταν είναι νέοι πριν σκληρύνουν. Οι ψημένοι σπόροι του είναι υποκατάστατο του καφέ.

Είναι τοξικό το γαϊδουράγκαθο;

Το γαϊδουράγκαθο, δεν παρουσιάζει τοξικότητα. Σε υψηλές και μακροχρόνιες δόσεις ίσως χρειαστεί συμπληρωματικά κάποιο σκεύασμα πλούσιο σε φυτικές ίνες, γιατί λόγω της χολαιρετικής δράσης του φυτού, μπορεί να ερεθιστεί ο εντερικός βλεννογόνος και να προκληθεί μικρή μάζα κοπράνων. Πάντα χρησιμοποιείτε τα βότανα ή φυσικά σκευάσματα υπό την επίβλεψη ενός ειδικού ιατρού και ποτέ μόνοι σας με δική σας πρωτοβουλία.

Άλλες παρενέργειες

• Στομαχικά προβλήματα.
• Σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις σε άτομα με αλλεργία στα φυτά που ανήκουν στην ίδια οικογένεια (για παράδειγμα, αμβροσία, χρυσάνθεμο, καλέντουλα, και μαργαρίτα).
• Παρά το γεγονός ό,τι το γαϊδουράγκαθο έχει χρησιμοποιηθεί ως ενισχυτική θεραπεία σε γυναίκες κατά την διάρκεια εξωσωματικών θεραπειών γονιμότητας και κατά την κύηση (βραχεία χορήγηση) χωρίς ανεπιθύμητα αποτελέσματα, επειδή περιέχει ουσίες με οιστρογονική δράση μπορεί να επηρεάσει το ευαίσθητο ορμονικό σύστημα ανδρών και γυναικών. Με ανάλογο τρόπο, μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα σε πάσχοντες από γυναικολογικούς ή ανδρολογικούς καρκίνους και σε άτομα με ισχυρή αντίστοιχη κληρονομική επιβάρυνση.
• Έχουν επίσης αναφερθεί αυξημένα ηπατικά ένζυμα, πυρετός, ίλιγγος, κεφαλαλγία, καρδιακή προσβολή, αίσθημα καύσου, υψηλή χολερυθρίνη (τοξική ουσία) στο αίμα, εξάνθημα, αδυναμία, αυξημένη κρεατινίνη, αυξημένη γαλακτική αφυδρογονάση αϋπνία, ευερεθιστότητα, κνησμός (φαγούρα), πόνος στις αρθρώσεις, ηπατική βλάβη, απώλεια της όρεξης, ναυτία, σεξουαλική δυσλειτουργία, εφίδρωση, αλλαγές της γεύσης, τρόμος, εμετός, και αδυναμία.

Προσοχή

Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα. Τα βότανα θα πρέπει να καταναλώνονται με ιδιαίτερη προσοχή και με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού, κυρίως για όσους ακολουθούν ιατροφαρμακευτική αγωγή, αλλά και για τις εγκύους, τις θηλάζουσες και τα παιδιά. Τα βότανα δεν αποτελούν φάρμακα, ούτε πρέπει να τα καταναλώνουμε αλόγιστα και με την ελπίδα ότι θα γιατρέψουν όλες τις ασθένειες.Τα φυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο και βάσει των συμβουλών των ειδικών, που γνωρίζουν καλύτερα. Πριν χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε βότανο είναι απαραίτητο να είστε σίγουροι ότι είναι το σωστό φυτό. Η λανθασμένη αναγνώριση βοτάνων είναι η αιτία συχνά για πολλές παρενέργειες.

Πηγές:

^{Η κουζίνα των βοτάνων - Σπυριδογιαννάκη Μαίρη, Εκδόσεις Οξύ
Μοναστηριακές Θεραπείες - Σπυριδογιαννάκη Μαίρη, Εκδόσεις Οξύ
230 βότανα-Ιουλίας Δαβάρα-Αθήναι 1978
Το πράσινο φαρμακείο Βοτανο θεραπείες, Dr James A. Duke
100 Βότανα 1000 Θεραπείες, Κώστας Μπαζαίος, Εκδόσεις Διατροφή και Υγεία
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Larousse – Britannica
https://www.britannica.com/topic/list-of-herbs-and-spices-2024392
https://greatist.com/health/herb-guide#1
https://web.extension.illinois.edu/herbs/directory.cfm
https://www.planetnatural.com/category/gardening/herb/growing-guides-herbs/
https://www.health.com/food/
https://medlabgr.blogspot.com/2015/10/Silybum-marianum.html#ixzz6CN2oWard
The Detox Strategy”; Brenda Watson, C.N.C. et al.; 2008
“Phytotherapy Research”; The Efficacy of Silybum Marianum (L.) Gaertn. (Silymarin) in the Treatment of Type II Diabetes: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Clinical Trial; H.F. Huseini; Dec. 2006
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CF%8A%CE%B4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%AC%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%BF
https://www.healthyliving.gr/2015/12/05/gaidoyragatho-milk-thistle/
https://medlabgr.blogspot.com/2015/10/Silybum-marianum.html
https://www.efsyn.gr/epistimi/eyexia-diatrofi/126873_polytimo-gaidoyragkatho
https://www.ypaithros.gr/gaidouragatho-votano-gia-apotoxinosi-me-exairetikes-idiotites-stin-ygeia/}